Friday, May 20, 2016

ఆంధ్రనామ సంగ్రహము - పైడిపాటి లక్ష్మణ కవి (1)

(మిత్రులకు ఈనాటి నుండి మీఅందరితో పైడిపాటి లక్ష్మణ కవి ప్రణీత
"ఆంధ్రనామసంగ్రహము" అనే ఈ పుస్తకాన్ని పంచుకొంటున్నాను. అచ్చంగా
తెలుగులోని పదాలు నేర్చుకోవటానికి అచ్చతెనుగు కావ్యాలను చదవటానికి
ఈ పుస్తకం ఎంతో ఉపయుక్తం. )

ఆంధ్రనామ సంగ్రహము
పైడిపాటి లక్ష్మణ కవి

క. శ్రీపతివంద్యు విశాలా
క్షీపతిని భజించి యిష్టసిద్ధులు వరుసన్
బ్రాపింపఁగ గణనాథుని
శ్రీపాదంబులకు నెఱిఁగి చెందిన వేడ్కన్             (1)

(ఇది ఇష్టదేవతా ప్రార్థనము. పైడిపాటి లక్ష్మణకవి ఆంధ్రనామ సంగ్రహము అనెడి గ్రంధరచనకు పూనుకొని ప్రారంభమున భగవత్ప్రార్థన తో ఆరంభించుచున్నాడు)

క. నతభక్తలోకరక్షా
రతికిం జంచత్కృపాతరంగితమతికిన్
శతమఖముఖసురనుతిసం
గతికిన్ మహిమోన్నతికిని గాశీపతికిన్              (2)

తే. అంకిత మొనర్తుఁ దెనుఁగుపేళ్ళరసి కూర్చి
గరిమతో నాంధ్రనామ సంగ్రహ మనంగ
నమరుకృతిఁ బైఁడిపాటి యేకామ్రమంత్రి
సుతుఁడఁ గవిలక్ష్మణాఖ్యుఁడ సుజనహితుఁడ     (3)

(పైడిపాటి ఏకామ్రమంత్రి కుమారుడను, సజ్జనుల కిష్టుడనైన పైడిపాటి కవిలక్ష్మణూడను నేను తలచిన కోర్కెలు నెరవేరుటకై శ్రీమహావిష్ణువుచే పూజింపదగిన విశాలాక్షిపతి యగు కాశీవిశ్వేశ్వరుని ధ్యానించి పిదప విఘ్నేశ్వరుని మహిమగలపాదములకు మ్రొక్కి దేవేంద్రుడు మొదలగు దేవతలచే మ్రొక్కులందువాడయిన కాశీవిశ్వనాథునికి అంకితముగా తెలుగుపేళ్ళన్నియు చేర్చి ఆంధ్రనామ  సంగ్రహమను గ్రంథము నొనర్చెదను)

తే. దేవమానవస్థావర తిర్యగాఖ్య
వర్గు లొనరింతు నానార్థ వర్గుఁ గూడ
వర్గములు గాఁగ గూర్తు నాహ్వయములందు
నిడుదు వివరించునెడల సంస్కృతపదంబు      (4)

(ఇందు దేవవర్గు, మానవవర్గు, స్థావరవర్గు, తిర్యగ్వర్గు, నానార్థవర్గు అను ఐదువర్గులను రచించెదను. పర్యాయపదములన్నియు తెలుగుపదములుగా ఉండును. అర్థము వివరించుటకై ఈపర్యాయపదములకు చివర సంస్కృతపదమును ఉంచెదను)
(దేవవర్గునందు దేవతలు వారికి సంబంధించినవి చెప్పబడినవి. మానవ వర్గునందు మనుష్యులు వారికి సంభందించిన వివరములు, స్థావరవర్గు నందు కొండలు చెట్లు మొన్నగు నచరములు గురించి, తిర్యగ్వర్గునందు పశుపక్ష్యాదులకు సంబందించిన వానిని గూర్చి, నానార్థువర్గునందు ననేకార్థములయి పదముల గురించి వివరింపదడినది)

క. శ్రీలలనాధిప వంద్య వి
శాలాక్షి ప్రాణనాథ శతమఖముఖది
క్పాలాభీష్టద సమధిక
శీలా కాశీనివేశ శ్రీవిశ్వేశా!           (5)
(లక్ష్మీనాథుడగు విష్ణుచేత కొనియాడదగినవాడవు. కాశీవిశాలాక్షికి మగడవు. ఇంద్రాదిలోకపాలుర కోర్కెలు నీడేర్చువాడవు గొప్ప స్వభావము గలవాడవు నైన కాశీపురియందు వెలయుచున్న యోవిశ్వేశ్వరా! నీవు నా గ్రంథమును అవధరింపుము)

దేవవర్గు

సీ. ముక్కంటి యరపది మోముల వేలుపు, మినుసిగదయ్యంబు మిత్తిగొంగ
గట్టువిల్తుఁడు గఱకంఠుఁ మిక్కిలి, కంటిదేవర బేసికంటివేల్పు
వలిమలల్లుఁడు మిన్నువాలతాలుపు కొండ, వీటిజంగము గుజ్జువేల్పుతండ్రి
వలరాజుసూడు జక్కులఱేనిచెలికాఁడు, బూచులయెకిమీఁడు పునుకతాల్పు

తే. విసపుమేఁతరి జన్నంపు వేఁటకాఁడు
బుడుతనెలతాల్పు వెలియాల పోతురాజు
తోలుదాలుపు ముమ్మొనవాలుదాల్పు
నాఁగ భవదాఖ్య లొప్పు (నంధకవిపక్ష)        (6)

తా. ముక్కంటి=మూడు నేత్రములుగలవాడు, అరపదిమోములవేలుపు= ఐదుముఖములు గల దేవుడు, మినుసిగదయ్యంబు=ఆకాశము జుట్టుగా గలదేవుడు, మిత్తిగొంగ=మృత్యువునకు శత్రువు, (మిత్తి-ప్రకృతి,మృత్యువు), గట్టువిల్తుడు= మేరుపర్వతము ధనుస్సుగా గలవాడు, కఱకంఠుఁడు=నల్లని కంఠము కలవాడు, మిక్కిలి కంటిదేవర=హెచ్చునేత్రములు గల దేవుడు, బేసికంటివేల్పు=మూడునేత్రములు గలదేవుడు, వలిమలల్లుడు=మంచుకొందయొక్క (హిమవంతుని) అల్లుడు, మిన్నువాకతాలుపు=(మిన్ను=ఆకాశము, వాక=నది) ఆకాశగంగను శిరసున ధరించువాడు, కొండవీటిజంగము=కైలాసపర్వతము నివాసముగాగల భిక్షుకుడు, గుజ్జువేల్పుతండ్రి=పొట్టిదేవర యగు విఘ్నేశ్వరుని జనకుడు, వలరాజు సూడు= మన్మధునికి శత్రువు, జక్కులఱేని చెలికాడు=(జక్కులు=యక్షులు, వారికి ఱేడు కుభేరుడు, అతనికి స్నేహితుడు) కుబేరునికి మిత్రుడు, బూచులయెకిమీడు=పిశాచములకు అధిపతి, పునుకతాల్పు=కపాలధారి, విసపుమేతరి=విషము తిన్నవాడు, జన్నంపువేటకాడు=దక్షునియజ్ఞము ధ్వంసము చేసినవాడు, బుడుతనెలతాల్పు= బాలచంద్రుని శిరమున దాల్చినవాడు, వెలియాలిపోతురౌతు=తెల్లనియాబోతు నెక్కు యోధుడు, తోలుదాలుపు= పులితోలుచర్మమును) ధరించువాడు, ముమ్మొనవాలుదాల్పు=మూడుమొనలుగల ఆయుధమును (త్రిశూలమును) ధరించినవాడు, నాగన్ =అని ఈ ఇరువదిరెండును, అంధకపక్ష=అంధకాసురునికి శత్రుడా, భవత్ ఆఖ్యలు ఒప్పును= నీ పేళ్ళనదగును) (ఈ పద్యములో 22 ను ఈశ్వరుని పేర్లు)
సీ. సోఁకుమూకలగొంగ చుట్టుగైదువుజోదు, పచ్చవిల్తునితండ్రి లచ్చిమగడు
పులుఁగుతత్తడిరౌతు వలమురితాలుపు, నెన్నుఁడు కఱివేల్పు వెన్నదొంగ
నునుగాడ్పుదిండిపానుపునఁ బండెడిమేటి, బమ్మదేవరతండ్రి తమ్మికంటి
పదివేసములసామి పసిఁడిపుట్టముదాల్పు, కఱ్ఱినెచ్చెలి తరిగట్టుదారి
తే. యాలకాపరి వ్రేఁతల మేలువాడు
పాలకడలల్లుఁడును బక్కిడాలుఱేడు
ఱేయుఁబవలును జేయుకన్దోయివాఁడు
మామమా మన హరి యొప్పు శ్రీమహేశ       (7)

తా. సోకుమూకలగొంగ=రాక్షస సమూహములకు శత్రువు, చుట్టుగైదువుజోదు= గుండ్రనియాయుధమును (సుదర్శనము) దాల్చువీరుడు, పచ్చవిల్తుతండ్రి=పచ్చనివిల్లు గలమన్మధునికి తండ్రి, లచ్చిమగడు=లక్ష్మికి భర్త, పులుగుతత్తడిరౌతు=గరుడవాహనము ఎక్కెడివీరుడు, వలమురితాలుపు=పాంచజన్యమను శంఖమును ధరించువాడు, వెన్నుడు=అంతటా వ్యాపించువాడు, కఱివేల్పు=నల్లను మేనిచాయ గలవాడు, వెన్నదొంగ=వెన్నను అపహరించినవాడు, నునుగాడ్పుదిండిపానుపున బండెడుమేటి= మృదువైన వాయువును భక్షించెడు శేషతల్పమున పండెడు దొర, బమ్మదేవర తండ్రి=బ్రహ్మదేవునికి తండ్రి, తమ్మికంటి=కమలములవంటి కన్నులు గలవాడు, పదివేసములసామి= దశావతారములెత్తిన దేవుడు, పసిడిపుట్టముదాల్పు=పీతాంబరమును ధరించినవాడు, కఱ్ఱినెచ్చెలి=అర్జునునకు ముఖ్యమిత్రుడు, తరిగట్టుదారి=కవ్వపుగొండను (మందరపర్వతమును) మోసినవాడు, ఆలకాపరి=పశువులను మేపినవాడు, వ్రేతలమేలువాడు= గోపికాస్త్రీలను రక్షించువాడు, పాలకడలల్లుడు= పాలసముద్రునికల్లుడు, పక్కిడాలు ఱేడు=గరుడధ్వజము గలవాడు, రేయుబవలును చేయుకన్దోయివాడు=  సూర్యచంద్రులు నేత్రములుగా కలవాడు, మామమామ=మామయగు సముద్రునికి మామ అనన్ (శ్రీమహేశా) హరి యొప్పున్. 
(ఈ 22 పేర్లును విష్ణువునకు పేర్లు)

సీ. పక్కిడాల్వేలుపు పొక్కిలి పసిబిడ్డఁ, డంచతేజినెక్కి యాడురౌతు
మనెడుప్రొద్దులనొసళ్ళను వ్రాయుదేవర, చదువులబేలుపు జన్నిగట్టు
తెలిదమ్మిగద్దియ గొలువుండురాయఁడు, నిక్కపుజగమేలు నేర్పుకాఁడు
కడుపుబంగారుబొక్కసముఁ జేసినమేటి, పోరోగిరముతిండి పోతుతండ్రి

ఆ. నలువ తమ్మిచూలి నలుమొగంబులవేల్పు
వేల్పు పెద్దపలుకు వెలఁదిమగఁడు
తాత బమ్మ యన విధాతనామములొప్పు
(నఘవినాశ యీశ యభ్రకేశ)         (8)

తా. పక్కిడాల్వేలుపు పొక్కిలిపసిబిడ్డఁడు= గరుఢధ్వజుడైన విష్ణువుయొక్క నాభికమలమునందు పుట్టిన చిన్న బిడ్డడు, అంచతేజినెక్కియాడు రౌతు= హంసవాహనారూఢుడు, మనెడుప్రొద్దునొసళ్ళనువ్రాయుదేవర=మానవుల జీవితకాలమును మోములందు వ్రాసెడువేల్పు, చదువులవేలుపు=విద్యలకు ప్రభువు, జన్నిగట్టు=యజ్ఞోపవీతమును దాల్చినవాడు, తెలుదమ్మిగద్దియఁ గొలువుండురాయఁడు=తెల్లనితామరపువ్వు అనెడి సింహాసనమందు గూర్చుండు ప్రభువు, నిక్కపుజగమేలు నేర్పుకాడు= సత్యలోకమును పాలించెడి ప్రభువు, కడుపుబంగారు బొక్కసము చేసినమేటి=హిరణ్యగర్భుఁడు, పోరోగిరముతిండిపోతుతండ్రి= జగడమే ఆహారముగా గలిగిన నారదునకు తండ్రి, నలువ= నాలుగు నోళ్ళుగలవాడు, తమ్మిచూలి=విష్ణువు నాభికమలమునందు పుట్టినవాడు, నలుమొగంబులవేల్పు=చతుర్ముఖుడగు దేవుడు, వేల్పుపెద్ద=దేవతలకు పెద్దవాడు, పలుకువెలఁదిమగఁడు=వాక్కులదేవియగు సరస్వతికి భర్త, తాత=పితామహిడు, బమ్మ=బ్రహ్మ. (ఈ 16 ను బ్రహ్మయొక్క పేర్లు)

Tuesday, May 17, 2016

అష్టమహిషీకల్యాణము - 15


అనుచుఁ గర్ణాట దేశాగతానేక
ఘన వీరభటులు చెంగటఁ జేరికొలువ
ఆయిత్తమాఘ వందలిమున్నిబన్ని
ఆయుధం గొండు నియంగెవా యనుచు
వివిధ వాక్యములచే వేర్వేఱఁ బిలిచి
ద్రవిడ సద్భటులు చెంతలఁ జేరికొలువ
ఆసొ ఆడె ఆగె హరి జగన్నాధ
దాసు హేబలు ఖండదారురే యటంచు
నంతంతదాఁటి సాహసము చూపుచును
వింతగాఁ గాళింగ వీరులే తేర                      (5010)
వెండియు దేశాధివిభులు శ్రీవిభుని
దండిమైనిట్టు నుద్దండతఁ గొలువ
ఘనమదోత్కట కుంభి కట భూరిదాన
వనములు బహుళ జీవనములుగాఁగఁ
గ్రమ్మెడి తళుకుల కైదువుల్మార్గ
ణమ్ములు వివిధమీనమ్ములుగాఁగఁ
దమ్మి మార్తుని మార్పఁదగు శిరోవేష్ట
నమ్ములు చారు ఫేనమ్ములుగాఁగఁ
శైలోపమాన కుంజరపుంజ వాహ
జాలముల్నకాద్రి జాలముల్గాగ                      (5020)
రోష సాహస బలారూఢ వీరాళి
ఘోషంబుతరఁ గలఘోషంబుగాఁగ
సకల సన్నాహ భాస్వర శతాంగముల
నికరముల్విపులినా నికరముల్గాఁగ
గడుఁ బొడవగు తురంగములమై సుడులు
సుడులుగా బహువిధ స్ఫురణ చూపుచును
వాహినీపతివలె వాహినీ సమితి
వాహిని దశదిశల్ వడఁకనేతేర
వాహినీవిభుఁడు భూవరయొప్పు మిగిలి
యాతత చైద్య శౌర్యచ్చేదహేతు                    (5030)
కేతువుగతి తాక్ష్యన్ కేతులింపొంద
మాగధోత్పాత భూమహిత గర్జనము
బాగున రధ సముద్భట నాదమడర
హరి రుక్మితేజంబు నణఁగించుననెడు
సరవిబెన్థూళి కంజారాప్తుఁ బొదువఁ
బ్రతిలేని కడకమై బలములుఁ దాను
నతి ప్రమదముతోడ నరుగు నత్తఱిని
దమ్మునిమై కూర్మిఁ దమ్ము నిచ్చలును
గ్రమ్మి పోరఁగఁ జూచు కపట శాత్రవుల
రాకయుఁ దలపోసి రాకానిశాక                       (5040)
రాకార శోభితుండగు సీరపాణి
తాల హాలాంకితోత్తాల ధ్వజాంశు
జాల సంవృత దిశా సంఘమైనట్టి
తేరెక్కి సైన్య సందీప్తుఁడై వేగ
సారసాక్షుని గూడఁ జనుదెంచెనంత
కరమవేఁడుక భీష్మక రమావరుండు
పరిణయోత్సవ లీలఁ బడవాళ్లబనిచి
పురము సంకలితగోపురము శృంగార
కరమును శోభనాకరమునై యొప్పఁ
జేయించి పుత్రి విశేష దానములు                 (5050)
సేయించి భూసురాశీర్వాదమంద
దమఘోష సుతుఁడు దుర్దమఘోష వాద్య
సమధిక బలబంధు సహితిఁడై యపుడు
విక్రమాద్భుత మహావీరుండు దంత
వక్త్రుండు మగధభూవరుఁడు సాల్వుండు
మొదలైన రాజులిమ్ములగొల్వఁ జల్వ
మదటుమీఱఁగ వచ్చెనంత రుక్మియును
నెనసిన వేడ్కతో నెదురేగి కౌఁగి
టనుగ్రుచ్చి మిగుల వేడ్కల హెచ్చి చైద్యు
వివిధార్చనముల గావించి యాభూమి               (5060)
ధవునిఁ జైద్యుని విడిదలలందునునిచె
యంతనే కాంత కాంతాకిర్ణమగుచుఁ
జింతమై హరిరాకఁ జింతించి నొగులు
ఘనమైన వైదర్భి గర్భీకరించి
కొని తాపమెసఁగఁ జెక్కునఁ జేయి చేర్చి
యేమొకోరాఁడయ్యె నిందిరావిభుఁడు
భూమి ...................
అక్రూరుఁడట నాలుగైదు బాణముల
వక్త్రవర్తను దంతవక్త్రు గుఱ్ఱములఁ
దఱిగి కేతనము గోదంద సారథులు              (5070)
నఱికి రథంబెల్ల నజ్జు గావింప
నప్పుడు వాఁడొక్క యరదంబు కడకుఁ
గుప్పించి మఱియు మార్కొని పోరఁ దొడఁగె
ప్రతిలేకచనుదెంచు పౌండ్రకనామ
కృతవర్మవరుఁడైన కృతవర్మకినిసి
తరణి కాంటులు ధగద్ధగితంబులైన
శరములు నిగిడింప జడియకారాజు
నిప్పులు గ్రక్కిడి నిశితాంబకములు
కప్పినఁ గృతవర్మ కడఁకతోవాని
ఫాలభాగమున నంబకములు మూడు                (5080)
కీలించి లయకాల కీలియై వాని
శరముల ముంచి తచ్చరములఁ ద్రుంచి
తురగాళి నొంచి సూతుని విదారించి
విలుద్రుంచియంత నిర్విణ్ణుఁ గావించె
చలము ముప్పిరిగొన సాల్వుఁ డవ్వేళ
ననల సన్నిభుని సాత్యకిఁ దార్చి యార్చి
కనక పుంఖోజ్వల కాండముల్బఱపఁ
దోడనే యతఁ డొక్క తోఁపునవాని
జోడును ధనువును చూర్ణంబు జేసి
మూఁడు తూఁపులు ఫాలమునఁ గీలుకొలుపఁ            (5090)
వేడి యాతనికంటె వీరుచందమున
వీరరసావేశ వివశుఁడై వాఁడు
క్రూరత నాలుకల్గోయు బాణంబు
తమ్మి పొక్కిలివాణి తమ్ముపైఁజొనుప
నమహాశరమునా గారిబాణమునఁ
దెగటార్చి యార్చి సందీప్త బాణంబు
తెగనిండవింట సంధించి యాపగతు
చను మ్రోలనాటింప జడిసి యారాజు
చనియె నాహవ రసాస్థలినుండి వెఱచి
అపుఁడు జరాసంధుఁ డంగభూవిభుఁడు             (5100)
కుపితుఁడై సేనడీకొలుప బలుండు
తడయకుత్తుంగ మాతంగంబు నెక్కి
వడిఁ బోరు కాళింగ వసుధాతలెసు
గణుతికెక్కిన హలాగ్రంబు చేనవుడు
రణముతో గూల్చె వారణముతోఁ గూఁడ
నాని విదూరధుఁ డాదంతవక్త్రు .....
నేను తూఁపుల బలహీనుఁ గావించె
రణచిత్రకుండు చిత్రకుఁడు సత్యకుఁడు
మణిపుంఖ శరదంబకముల చేగ్రుచ్చి
వంగాధిపతి రథ వాహినీతతుల                 (5110)
బంగంబు నొందింప బలుఁడేగుదెంచి
బలువిలు గొని వంగపతి కేలి పసిఁడి
విలు ద్రుంచి విరధుఁ గావించి తద్బలము
చెండాడి పసిఁడి పింజయ తూఁపుఁ దొడిఁగి
చెండాడినట్లు తచ్చిరముత్తరించి
కౌశలంబేర్పడఁ గాహలాగ్రమునఁ
గాశికాధిపులఁ బెక్కెండ్రనుక్కడఁచి
ధీరోషశీలులుఁ దెగియరవదఱ
గారువర్ణాదుల ఖండించి వైచి
వరవంకపక్ష సంవళితంబులైన               (5120)
శరముల సింహక శతముఁ గీటణఁచి
కల్పాంత భైరవాకారుఁడై పేర్చి
యల్పమానసు మగధాధీశుఁ బొదువ
నలిగి యమ్మగధుండు హలపాణిఁ గదిసి
బలముఁ జూపుచు మూఁడు భల్లముల్జొనుప
బలదేవుఁడామూఁడు బాణముల్దునిమి
యలఘ చిత్రముగ బాణాష్టాకం జేసి
యలిగి సూతుని విల్లు నరదంబు సిడము
తిల సమానములుగాఁ దెగటార్చి యార్చి
యెదగదగొని వ్రేయనిల వ్రాలితేలి                   (5130)
వదజెందినవా డాహవక్షోణి వీర
వీరంబు విరదంబు విబుఁడు నచ్చిభుఁడు
...........................
హరిహరియరదంబు నరదంబు చలము
విడువకపోరద్రీ విక్రమాగ్రజుఁడు
కడురెసి వైరిచక్రంబు పై నుఱికి
పటుతర కరిఘటాభట నిటులములు
చటులాశుగములచేఁ జక్కుసేయుచును
రంగదుత్తుంగ తరంగ సంఘముల
న్రుంగుడు సేయుచు భూపాలవరుల                     (5140)
శిరములు వక్షముల్చెక్కులుఁ దొడలు
కరవాల శరచక్ర గదలఁ జిత్రముగఁ
దరిగి నాటించి విదారించికాఁటి
యఱి ముఱి దశదిశలందు నింపుచును
స్ఫుట హలంబును బలంబును జలంబలరఁ
జటుల మౌసలపుఁ గౌశలము చూపుచును
బ్రథన సంభృత విజృంభణ భీషణాంక
రథుల రథాళి సారథులఁ జెండుచును
భట కదంబము కదంబములు కంబువులు
తొటతొట ధరరాలం దునియ నేయుచును                 (5150)
రణభూతసమితి పారణలు సేయించి
గణుతింపరాని విక్రమ శక్తి మెఱసి
మార్గణములు మూఁత మాగధుండారు
నిర్గణముల నణఁగించి పెల్లార్చి
పాశంబు చేఁబట్టి పౌండ్రకనాముఁ
గీశంబు కైవడిఁ గిచకొట్ట జేసి
గ్రావంబు గతివచ్చు ఘనునంగనాధు
గ్రీవంబు ద్రెంచి తక్కిన రాజవరుల
వేమరునహి రెండువేల నాలుకల
పాము గీమునకేఁగఁ బటఘూట సేయుఁ              (5160)
దిరిగె శాలుఁడు యోగఁ దిరిగెను మగధు
డరిగెఁ గోసలుఁడు పౌండ్రాధీశుఁ డేగె
విఱిగె సంవీరుండు వీగెఁ ద్రిగర్త
జఱిగె గ్రాధుండునుజని యెగుహుండు
నగధరాగ్రజుని బాణములకు జడిసి
పగతురీతి నేర్పడ లజ్జదించి
యచ్చుగామును మున్నె యాకుండినంబు
జొచ్చినవాఁడెపో శూరుఁ డటంచు
పురుడుల తముపారి పోవు చందమున
బరువిడి కుండిన ప్రాంతంబు చేరి                   (5170)
చెదరవైచినయొడి నెలవాటులకును
బెదరి వచ్చినయట్టి పెడచలకరణిఁ
గుత్తుకల్దడుపుచు గుములుగాఁ గూడి
రాకయా శాశపురంబులోఁ జింతఁ
జీకాకు పడియున్న శిశుపాలుఁ జేరి
మేలు నీవును రాక మేలు చేసితివి
పాలు గల్గిన బలభద్రుండు కొంత
చాయవాటుగఁ జేయఁ జరిగి వచ్చితిమి
పోయిన చేకావె భువిని భ్రాణములు                   (5180)
ఆలేమ పట్టు దయ్యమెఱుంగుఁ గాని
చాలు మాదెస జన్మజన్మంబులకును
జెలఁగి యేనుఁగుచేతి చెఱకుఁ గైకొనఁగ
నలవియే యెవ్వరికైన నాకరణి
నాదానవారికి నగపడినట్టి
వైదర్భిఁ గైకొన వశమె యివ్వేళ
యుద్ధంబని నెడుమాట యుడిఁగి మామంచి
బుద్ధి చేకొని నీదు పురమునకరుగు
దీమ సంభేది చింత్తింపంగఁ దలఁప
నేమి సేయంగ వచ్చునిది దైవకృతము             (5190)
పోయెదమనిచెప్పి భూపాలురెల్లఁ
బోయిరి తమ పురంబులకు నవ్వేళ
యాదవాధీశు సాహసమెల్లఁ దెలిసి
చేఁదీసి కొనిపోయెఁ జేదీశుఁ డంత
కనలి రుక్మియు దురాగ్రహ వృత్తిఁబొదలి
కనుఁగవ విస్ఫులింగము లుత్పతిలఁ గఁ
బసులకాఁ పరినని పరికింపకెట్లు
కుసుమ కోమలినెట్టుకొని పోయె వీఁడు
చుట్టంబుగతి వచ్చి సూడుబంటయ్యె
................................                (5200)
దొరతనం బెఱుఁగక తుదిఁ బాఱి పోయె
దొరకూళాయైన చేతులఁ బట్టరాదు
తనమాయఁ గడుఁబిన్న తనమయ్యెననఁగ
ననిలోన గెల్చి సాహస వృత్తిమగుడ
వైదర్భిఁ దెచ్చిన వత్తునిచ్చటికిఁ
గాదేని నాపెకు గ్రతఁ బ్రాణమిత్తు
నని తండ్రితోఁ బల్కి యాహవోదగ్ర
ఘన రథారూఢుఁడై క్రథకైశికాది
జననాధులును సర్వసైన్యంబు గొలువ
నెనలేని కినుకమై నేతేరబలము                (5210)
దుర్మద రంహౌఘ దూరమౌనింద్ర
నర్మదయైనట్టి నర్మదచెంత
మునుమున్న యరిగెడి మురదైత్యమర్దిఁ
గను@ గొనిపోకు మెక్కడ పోయదనుచు
గణములుగాఁగ మార్గణములు పఱుప
ఫణివైరి కేతుండు బలువిడి విఱిఁగి
కోపించి శార్ఙ్గఁబుగొని పారపాటు
తూపులనాని దుత్తుమురులుగాఁ చేసి
మును శిరంబులును రంబులు కరంబులును
పెనునరంబులు విజృంభించి మోదుచును             (5220)
దొనల సూతులను గేతులను రౌతులను
ఘనహేతులను బిండిగాఁ గఁజదుపుచును
మొగిఁ జర్మములు వర్మములు మర్మములు
దెగి ధర్మములతోడఁ ద్రెళ్లఁ గొట్టుచును
సురలెల్లఁ బొగడన సురలెల్ల బెగడ
ధరణీశ శౌరి యుద్ధము సేయునపుడు
వ్రాలు గాత్రములు పత్రములు ఛత్రములుఁ
గూలునక్కులును ముక్కులును జెక్కులును
గ్రుంగు నూరులును శూరులును నారులును
న్రుంగు మూఁపులును గోపులును దూపులును                 (5230)
నయ్యుండు శౌరి నాహవ చిత్రకేళి
నయ్యెడ్శఁ జరుపుచో నరిగి యారుక్మి
వెన్నతోఁ బెట్టెనో వివరింపననుచు
...........................
విలినారిదీడివే వేగంబోవాఁడి
బలునార సంబులఁ బద్మాక్షుఁ బొదవ
నరుణ పత్రోజ్జ్వలాయత మార్గణముల
మురవైరి వాని నిర్మూలంబు సేసి
విలుద్రుంచి రెండవ విలుద్రుంచి మరియు
విలుగొని నిలువ గోవిందుండు వాని                    (5240)
సూతుని ధనువు కంచుకము గుఱ్ఱములఁ
గేతువున రథంబు గెడప నారుక్మి
హరిమీఁద నడిదంబు హరిగేయపూని
సరభస గతి వచ్చు సమయంబునందు
పలుకయుడాలు నంబకముల మూఁట
.......................
శైలోపమాన కుంజరపుంజ వాహ
జాలంబు నక్రాది జలములుల్గాఁగ
నలినలి గావించినలు దైత్యమఱియు
యాశార్ఙ న్ వెనకకేల నమరించి కేలఁ                (5250)
బాశంబు గతినొప్పు పాశంబు పూని
.........................
మల్లరి పెద్దు ద్రిమ్మరి తనముడుగ
వల్లెవైచిన క్రియవడి వాని బట్టి
తగఁ దొట్టి యురమెల్లఁ దటదటనదర
మొగము మీఁదకి నెత్తి మూల్గుచునలయఁ
బుడమిపై మకుటంబు బుడిబుడి దొర్ల
విడిముడి వెన్నుపై సికవిడిజాఱఁ
దదబాటుతోడ దంతములిలకఱవఁ
బెడమలరఁగఁ బట్టి బిగియించి కట్టి ......         (5260)
ధళధళమనుడాలు ధరియించి వాని
తలవ్రేయఁ బూన వైదర్భియత్తఱిని
నన్నచందముఁ గృష్ణుఁ డడిదంబుకేలఁ
గొన్నచందముఁ గనుఁగొని యాత్మలోనఁ
గనికరింపుచుఁ గరకమలముల్మోడ్చి
పెనగొన్న సిగ్గును బ్రియము రెట్టింపఁ
ముంగురు లల్లాడ మోమింతయెత్తి
తొంగలి ఱెప్పల తుదఁబాఱఁ జూచి
చనుదోయిడాయు వాసననించు కదిమి                  (5270)
నునుపు కస్తురి పూఁత నూఁగుగారాలఁ
గుచ్ఛులు మెఱయంగఁ గొనకొన్న సరులు
తచ్చరలాడ బిత్తరముట్టి పడఁగ
బాలేందు రేఖకుఁ బ్రతివచ్చునట్టి
ఫాలేందురేఖ శ్రీపాదంబు నొఱయ
జొట జొట తేనియ ల్సొనగాఁగ గుఱియఁ
గుటిల కుంతలవల్కె గోవిందుతోద
ప్రాణేశ నామాట పాటించి వీని
ప్రాణముల్గొనకింకఁ బాలింపుమనిన
గదమున నాబాల కరమర్థిఁ గ్రుచ్చి             (5280)
యురమున నునుగుబ్బ లొఱయంగఁ జేర్చి
యగపడిజిగి హళాహళిగాఁగ బిగిసి
తగడు గొన్నట్టి రత్నపుఠేవనలరి
తోయజేక్షణ మాట తోయజాక్షుండు
త్రోయఁ జాలక రుక్మి దుష్టమానసుని
తల నాల్గు దెసలకుఁ దనప్రతాపంబు
వెలయంగఁ జూచిన విధము దీపింపఁ
బలుచని నిడువాలు పదను తూపునను
గొలచిన రీతి డొంగులువాఱ గొఱిఁగి
పాలుమాలిచి లజ్జబండని జేసి                    (5290)
గేలిఁ బెట్టుచుఁ గేరిగేరి నవ్వుచును
బలభద్రుఁడప్పుడు పగర నిర్జించి
దళములుఁ దానును దనుజారిఁ జేరి
వనజాక్ష విడువిడు వలదిది రుక్మి
మన సరియనుఁ గాడు మనసరిగాఁడు
అనుచుఁ గిత్లూడ్చి పొమ్మనికన్నుఁ గీట
తనవారి మొగమెట్లు తాఁజాతుననుచు
సిగ్గుతో నరిగె వచ్చిన త్రోవఁ బట్టి
యగ్గలంబగువేడ్క హరియుఁ గృష్ణుండు
బేలమై పడియున్న వీర నృపాల                   (5300)
జాలంబు మహనీయ సాలంబు మిగుల
దట్టంబులైన నభోంతరమున నాఁడు
నట్టలతెట్టుప లట్టూల కలముల
నరదముల్మేడల నరదముల్పఱచు
........................
తేరులు వీరులుఁ దెగిరాలియున్న
......................
రత్నముల్విపణి మార్గముల నమ్ము
రత్నముల్ రత్నాకరములు దీర్ఘికలు
శాకినీ ఢాకినీ చయములుదార                    (5310)
లోకంబుగాఁగ నాలోకించి చూడ
వర వీరలక్ష్మీ నివాస పట్టనము
సరవినొప్పెడు రణస్థలి వేగవెడలి
బృందారకులు పుష్పబృందముల్గుఱియ
వందిమాగధులు కైవారముల్సేయ
నానంద సుతరాము లానందమంది......
భూనాధు లిరుమేలఁ బొగడుచుఁ గొలువ
ద్వారకకేతెంచి తత్సమీపమున
భోరన విజయకంబువులు పూరింప
ధరనాదమప్పుడందఱు నాలకించి               (5320)
పురజనుల్యదువృష్టి భోజవంశజులు
కెదురేగి కానుకలిచ్చి మ్రొక్కినను
బొదలి తాలాంకుఁ దంభోజసంభవుఁడు
పురము చొత్తెంచి తత్పురవీధినరుగఁ
బురసతుల్ రుక్మిణి భువనైకమాతఁ
గనుఁ గొని యంతరంగముల నంగముల
ఘనమదంబును బులకలునాఱుకొనఁగ
మగవారి వలపించు మగువలు కలరు
మగువల వలపించు మగువలుఁ గలరె
గగనమో భృంగసంగమో కలాపంబొ                (5330)
మొగమొ యీ లలితాంగిమురులైన తురుము
కులగిరులో దీని గుబ్బపాలిండ్లొ .........
హరిమధ్యమొ సందియమొ బట్తబయలొ
పరమాణివొ దీని పసనిగ్గు నడుము ......
అనఁటులో యుగములో హస్తిహస్తములో
ఘనశరభములో యీకాంత యూరువులు
తలిరులో తమ్ములో ..........
................ మొఱయకయుండు
పడఁతుక బొమదోయి భావంబు జూడఁ
బొడిఁ బడకెట్లుండుఁ బూవుల విళ్లు             (5340)
కలకంఠి నిడుసోగ కన్నుల చూచి
తలవంప కెట్లుండు ధవళాంబుజములు
............. వఱపులు చూచు
వనరక యెట్లుండూ వరకీర సమితి
యల్లలనామణి యధరంబు చూచి
కుల్లుకో కెట్లుండు గురుబింబఫలము
జలజాక్షి నెమ్మోము సైకంబు జూచి
వెలవెలబోకెట్లుఁ విధుబింబముండు
ముద్దియ చన్నులు మురిపెంబు చూచి
గ్రుద్దుకో కెట్లుండుఁ గోడెజక్కవలు               (5350)
దిట్త గుబ్బెతయారు త్ర్ఱుఁగెల్లఁ జూచి
నిట్టుర్పు విడకెట్లు నిలుచుఁ గాలాహి
కన్నియనడుముఁదాఁ గన్నారఁ జూచి
చిన్నపో కెట్లుండు సింగంబు నడుము
మగువ యూరులమీఁది మహిములు చూచి
గిగఁగాఱ కెట్లుండు ధృతిఁ గదళికలు
తలిరాకుబోఁడి పాదంబులఁ జూచి
..............................
అని రాజవరులెల్ల నచ్చెరువంది
కొనియాడ రుక్మిణీ కువలయనేత్రి                 (5360)
ఫాలబాలేందుని పైఁ జిత్తరించు
రోలంబ గురుదాళి రుచిరాలకములు
..........................
సమకొని కెంగేలఁ జక్క నెత్తుచును
జిఱుతేఁటి ఱెక్కలే జిగిదువాడించు
మెఱుఁ గారునూనూఁగు మీసలవాని
గ్రమ్మి వీనులతోడఁ గదియచువాని
పంచాస్త్రుకోటికిఁ బంచాస్త్రుఁ డగుచుఁ
బంచాయుధములఁ జొప్పడియున్నవాని
బొగడొందు నుల్లాసమునఁ దేఱు పసిఁడి           (5370)
తగడుచాయ .............
............ ళగించు దర్పణాననము
గలవాని దనపాలి గలవాని గాంచి
తొలుకాఱు వెఱుపుతోఁ దులదూగు చూపు
జలదవర్ణునిమీఁదఁ జక్కగా నిలిపె
సరసిజాక్షుండు నాసఖిని వీక్షించి
............ రనటకుఁబోనిచ్చి
సురలెల్ల నరుదంద సురుచిర గతుల
గరుడుండుమును సుధాకలశము గొనిన
కరణి రాజులు చూడఁగాఁ బ్రతాపించి              (5380)
కరమర్థి రుక్మిణి కావ్యలలామ
........... రథము
వైలీలనిడుకొని బలసహోదరుఁడు
పిలువక వచ్చిన పేరంతమునకుఁ ....
బొలయక చెప్పక పోవుటేలెస్స
ననుచందములనేగ నపుడు డెందముల
......................
తప్పెఁగార్యంబు వైదర్భిఁ గైకొనియె
నిప్పుడే హరిఁ బోవ నీనెట్లు వచ్చు
రాజుల వరవీర రాజుల దార్చి                    (5390)
భోజసంభవఁ గొనిపోయె నివ్వేళ
నెవ్విధముననైన నీపశుపాల
........................
తమ సాహసంబులుఁ దమ బాహుబలము
తమ విక్రమములు నిత్తఱిమంటనిడక
తెచ్చుట వైదర్భిందెగి శౌరిచేతఁ
జచ్చుటగాక ..................
.........ముల్ సైన్యములతోఁ గూడ
గనలుచులయ కాలుకాలుఁడై కడఁకఁ
గనుపట్టి సాల్వ మాగధ ముఖ్యులెల్ల              (5400)
వనజాక్షు వెనువెంట వడినంతఁ బాఱి
..........................
బలువుడీ శరపరంపరలపైఁ బఱుప
దవిలి నీరతృణతతిమీఁద నిగుడూ
దవము చందమున యాదవసేన విఱిగి
ధనువులు నిక్కించి దఱిగొన్న వేడ్క
............... తతులఁ జొక్కించి
కయ్యంబు గావింపఁ గంససంహారి ...
నెయ్యంబుతో రుక్మిణీదేవిఁ జూచి
పగర నీక్షణములో పలఁగూల్చి దివ్య                   (5410)
నగర నాయకులన .............
.....ప్రలాంబాంతకు నక్రూరముఖుల
నని సేయ సమకట్టి యటు చూచుచుండె
బలభద్రుఁ డప్పుడు బలభద్ర చైద్య
బలభద్రుఁడై యదుప్రవరులతోడఁగు
గురు .............. మున
నురగాళిఁ గన్న తాక్ష్యని విధంబునను
నభ్రాళిఁ దోలు జంఝూనిలు పగిది
నభంబు దిక్కులునవియఁ బెల్లార్చి
చలము రెట్టింప నిచ్చలమును హలము                     (5420)
బలమున ముసలము .....
అనుపమ సకలాయుధాన్వితంబైన
కనక శతాంగంబు గడువేగఁ బఱప
బలిమి మాగధు నెదుర్పడి పోకవానిఁ
బలుఁ దూపులఱువదిఁ బఱపి స్రుక్కించె
.......................
కృష్ణుండు పెండ్లి పందిటి క్రిందనిలువఁ
బసు పుటంబులు వలిపెము గట్టిమిగులఁ
బసగల గిరుతు గుబ్బలనానవైచి
చిఱుఁగురలొసపరి చెలువుగా దువ్వి              (5430)
నెఱిఁగప్పు గలగొప్ప నెఱిగొప్పు దురిమి
కుఱువేరు విరిదండ కూడంగఁ బెనఁచి
తుఱుమున కొకయమ్మె దొరయ గీలించి
కన్నులంచులఁ దేటగాఁజెన్ను మిగుల
సన్నంబుగాఁగఁ గజ్జలరేఖఁ దీర్చి
నెలవంకకొకవంక నెఱసులు వెదకు
చెలువంపు నొసల బాసికము గీలించి
త్రిబువన తిలకినీ తిలకమైనట్టి
యిభయాన రుక్మిణి హేమాంగిఁ జెలులు
కడువేడ్కతోఁ దేరఁగా సంభ్రమమునఁ            (5440)
దడయక రేవతీధవుఁడు నుద్ధవుఁడు
తెరవట్టి రంత శ్రీదేవుండుతలఁప
సురనదీముఖ నదీశోభితుఁడగుచు
నెలమి రత్నాకరుండేతెంచి రత్న
కలశోదకము ధారగాఱంగ నొసఁగ
జలజాక్షు పాదమజ్జనము గావించి
బలు తమ్మునకు మధుపర్క మర్పించి
జిగితమ్మికవవ్రాలు సితపక్ష యుగము
పగిది బంగారు మెట్టు బాలపుష్టికల
జకదవర్ణుండు నాజలదవేణియును                    (5450)
నిలిచి శోభిల్లి పూనిన వేడ్కనంత
వాణి యింద్రాణి శర్వాణి శీతాంశు
రాణియు సకలగీర్వాణ కన్యకలు
గవగూడి సంగీత గరిమ దీపింప
ధవలాక్షుమీదటి ధవళంబు పాడఁ
జతురతమై మహాసంకల్ప మతఁడు
హితవృత్తి నిజపురోహితుఁడు నర్చింపఁ
దలకొని మునులు మంత్రములుచ్చరింపఁ
గలశాబ్ది కలశాబ్ది కన్యకా మూర్తి
రమణయై దానధారా పూర్వకముగఁ                (5460)
కమలాక్షునకు నిచ్చె గర్గ్యుఁ డవ్వేళ
నాయితంబుగ గడియారంబు జూచి
యాయత్త మనగురుఁ డామయత్తమనిన
బహువేదవిధుల శ్రీపతి రమాదేవి
మహియని గుర్వంతు మంగళంబనుచు
ఖంగునవైచేఁ జేగంట నాదంట
నంగజ గురుఁడును నఖిలైమమాత
యిరువులొండొరు మోము లీక్షింపఁ జూపు
లరవిందముల వ్రాలునలులెన నమర
మొలఁతుక తబచేయి మీదుగాకనొసఁగె         (5470)
జలజాక్షుఁ దంతట సగుడజీరకము
సీమంతినీమణి సీమంత సీమ
దామోదరుఁడు శుభద్రవ్యంబునించె
గురుతర సమవృష్టి కుఱిస్వ్ నవ్వేళ
సరసాత్మలై వియచ్చరలు నచ్చరలు
పాడిరాడిరి నభోభాగంబునందుఁ
దోడనే పొడమె దుందుభి నినాదంబు
నగవు వెన్నెలలు చిందఁగఁ బట్టినట్లు
జిగి ముత్తియములు మచ్చికదోయిలించి
భాసిల్లఁ గృష్ణుండు పద్మాయతాక్షి            (5480)
సేన కొప్పున నొప్ప సేనఁ బ్రాలిడిన
తెలిమించు చుక్కల తెలిఁగాని పించి
చెలువున గొప్పమై సేసఁబ్రాలమరఁ
గౌనసి యాడఁ జన్గవముద్దు గునియ
నానఱెప్పలవాన నలినాయతాక్షి
ఘనకల్పలతల చొక్కపు విరుల్దాల్చి
యనువునఁ దలఁబ్రాలు హరిమీఁద నుంచె
బలరాము తమ్ముఁడా పరమకల్యాణి
గళమునఁ జేర్చె మంగళసూత్ర మపుడు
వైదర్భి కృష్ణ సౌవర్ణ కల్యాణ                   (5490)
వేదిపై వేదాంతవేది గర్గ్యుండు
భాసిల్ల మణిమయ భద్రపీఠమున
నాసీనులుగఁ జేసి నాగమోక్తమున
మేలిమి మును లెల్ల మెచ్చఁ దాలిమిని
వ్రేలిమి మొదలైన విధులఁ గర్మములు
సేయించి బహువిధాశీర్వాద మెలమిఁ
జేయించి మణిదీప చిత్రపాత్రికల
నీరాజనము లవనీరాజకాంత
లారాజవదనకు నంబుజాక్షునకు
నొసఁగ నక్షతముల నుర్వీసురేంద్రు                (5500)
లొసఁగ డెందముల నుత్సాహ మెసఁగ
హరుఁడు వాణీమనోహరుఁడు దిగ్భూమి
వరులు కిన్నరులు భూవరులు కట్నములు
సవరింప శౌరియాసరవిఁ గల్యాణ
మవధరించెను జగంబానందమందఁ
గమలజాదులకును గర్గ్య ముఖ్యులకు
నమలలోచనుఁ డుడుగరలఁ బాలించి
పార్థివేశ్వరుల సంభావించి పొగడ
నర్థిబృందముల కిష్టార్థంబు లిచ్చి
ఘనతర బంధువర్గములకు వివిధ            (5510)
కనకాంబరాది వర్గముచేఁద నిలిపి
జలరాశి కన్యకా సహితుఁడై యపుడు
జలరాశి మధ్యవాస మొనర్చుకరణి
నీలవర్ణుఁడు రుక్మిణీదేవిఁ గూడి
చాల నొప్పుచు మౌని జాలమెన్నఁగను
జనులను సౌఖ్యముల్సమకూరఁ జెసి
జననాథ యాభీష్మ జననాథ తనయ
నెనసి రమానాథుఁ డిష్టభోగముల
మొనసి యెంతయును బ్రమోదించుచుండె
వనజాస్త్రుఁ డపుడు జీవనజాక్షుఁడైన         (5520)
తనుగన్నతండ్రి యాదవ నాధుఁడైన
నతనికిఁ దనుజుండ నగుదునేననుచు
మతినెన్ని శౌరిసమ్మతి సంతసించి
రమణ వైదేహిగర్భము బ్రవేశింపఁ
గ్రమమున రుక్మిణీ కామినీమణికి
నవరసి యపరంజి నలరుమై దీగ
నవచంద్ర రేఖ చందమునఁ జూపట్టె
ధవళాక్షుఁ డధరామృతముఁ గ్రోలుకతనఁ
జవిగొన నలినంబు చౌకమైతోఁచె
నతనుని విలునారి యమలమధ్యమునఁ                (5530)
బ్రతిబింబమొనరిన పగిదినారమరెఁ
గంతు యాత్రిక చిప్పకవమీఁద నిలిచి
బంతులోయనఁ గప్పు బలనెఁ జన్మొనలు
వలరాజు మణిమయా వరణంబు ఠేవ
దళుకొత్తునుదర వంధము బిగువయ్యె
నెలలు తొమ్మిదియును నిండెనిండుటయు
సలలిత గ్రహము లుత్తమములందుండ
నారుక్మిణీకాంత యతుల లగ్నమున
మారు నీరజ సుకుమారు కుమారుఁ
గాంచెఁ గాంచుటయును గాంచనాంబరుఁడు                (5540)
నించిన వేడ్కతో హేమాదికముల
నుర్వీసురేంద్రుల కొసఁగి విధ్యుక్త
సర్వ శుభక్రియల్సవరించి మించి
కవులును వీరపుంగవులును భూమి
ధవులును సకలయాదవులును గొలువ
ధారణి సజ్జనాధారకయైన
ద్వారకనుండె నంతయువేడ్కతోడ
నని యోగిజనపాలుఁ డాజనపాలుఁ
డను మోదమంద యిట్లని యానతిచ్చె
నని సుధావాణికి నబ్జపాణికిని               (5550)
వనజాస్త్రు మాతకు వనధిజాతకును
ననుఁగన్నతల్లి కనమ్రభల్లికిని
గనకగాత్రికిని సువ్రతకక్షి విచల
దేణికి శ్రీవేంకటేశు రాణికిని
సారసగేహకుఁ జారుహాసకును
సారలావణ్యకు సకలగణ్యకును
బరమకల్యాణికి భ్రమరవేణికిని
దరుణేందుఫాల కుదారశీలకును
రామాభిరామ కప్రతిమ ధామకును             (5560)
హైమసంవ్యావకు హంసయానకును
నింద్రభావితకు గజేంద్రసేవితకుఁ
జంద్రికాహాసకుఁ జారునాసకును
నగసుతానతకుఁ బన్నగతల్పయుతకు
మృగమదాంగకు నలమేలుమంగకును
నంకింతంబుగను శ్రీహరిభక్తనికర
పంకజార్యమ తాళ్ళపాకాన్నయార్య
తనయ తిమ్మార్యనందన రత్నశూంభ
దనుపమ శ్రీవేంకటాధీశ దత్త
మకరకుండలయుగ్మ మండితకర్ణ                    (5570)
సుకవిజీవంజీవ సోమరాజీవ
సదనావధూ లబ్ధ సరసకవిత్వ
విదితమానస తిరువేంగళనాధ
విరచితంబగు ప్రతిద్విపద సంశ్రవణ
తరళిత విబుధా మస్త ప్రణీతోరు
మనసిజ జనకాష్ట మహిషీ వివాహ
మనుకావ్యమునఁ జతుర్థశ్వాసమయ్యె

చతుర్థాశ్వాసము సమాప్తం
(తరువాయి భాగం
రెండవ పట్టమహిషి "జాంబవతీ కల్యాణము")

Wednesday, May 11, 2016

అష్టమహిషీకల్యాణము - 14

చతుర్థాశ్వాసము
(శ్రీదేవీ మహిమ వర్ణన)
(ద్విపద)

భూమిసపత్ని యంబోరుహాక్షు పత్ని
కాముని తల్లి చక్కని కల్పవల్లి
కలకంఠవాణి సకతనిభశ్రోణి
యలఘు గుణోత్తుంగ యలమేలుమంగ
యవధరింపుము దేవి యమ్మహామౌని
కువలయేశుఁడు వల్కె గువలయేశ్వరుని
వసుదేవ దేవకల్ వసుదేవముఖ్యు
లసమానగతిఁ బొల్చు నాత్మజాతులకు          (4480)
రామ కృష్ణుల కభిరామ మూర్తులకుఁ
బ్రేమఁ బెండ్లిండ్లొనరింపఁ దలంప

(శ్రీమలరామ రేవతీ పరిణయ వర్ణనము)

వసుమతి నిక్ష్వాకు వంశసంభవుఁడు
వసుధేశ్వరుండు రైవత నామకుండు
నెలను వెన్నెలను బన్నేలను గేలించు
లలితాక్షి గళారోమలత లబ్ధపూగ
ముల పూగముల పూగముల నవ్వుచుండుఁ
కలిత వళుల్నాభి కౌనుతరంగ
ముల తుంగముల సింగములనణకింప
మిక్కిలి చెలువొందు మీనాయతాక్షి             (4490)
చక్కని గుమ్మ వాసనపువురెమ్మ
సతత శోభనవతిఁ జతుర శృంగార
వతియన నొప్పు రేవతియను కన్య
బ్రహ్మపన్పునఁ బరబ్రహ్మాగ్రజునకు
బ్రహ్మోగ్నులలర శోభనవేళనొసఁగె
నీలాంబరుండు నానీలాభ్రవేణి
కైలీలఁబట్టె నాగమ ధర్మసరణి
వరవైభవముల వివాహమై దేవ
వరముఖ్యులెన్న నద్ద్వారకయందు
రేవతీందులఁ బోలె రేవతి సతియు           (4500)
రేవతీవిభుడుఁ గూరిమిఁ బెచ్చు పెరుగు
నిలయెల్ల జయలిడ నిష్టాభోగముల
సలుపుచుండిరి మహోత్సాహంబులెసఁగ
అంత విదర్భదేశావని విభుఁడు
సంతత జయశాలి సద్ధర్మశీలి
జలధిగంభీరుండు శత్రుసంహారుఁ
డల్ఘు గుణోద్దారుఁడగు భీష్మకుండు
రుక్మమయాద్రిధీరులను మువ్వురను
రుక్మి యాదిగఁ గుమారులఁ గాంచెనంత
నరవిందవాసిని హరిరాముఁడైన              (4210)

1. ప్రథమపట్టమహిషీ

శ్రీరుక్మిణీదేవి వివాహ వర్ణన ప్రసంగము

ధరణిజ యను పేర ధరణి జన్మించి
యారాముఁడీ రామునను జన్ముఁడైన
నారామ రుక్మిణి యను పేరఁ బరఁగి
జనకసమాన భీష్మక మహీపతికిఁ
దనుభవాభావంబు దాల్చిననాఁట
నిండు గాలాముల నిజపోషణముల
రెండవ తరుణేందు రేఖయో యనఁగ
నొకనాఁటఁ బెరుగుట యొకపూటఁ బెరిఁగి
............................
బాలయై యలకాప్తఁఫాలయై బద్ధ                (4520)
చేలయై శుభగుణ శీలయై పొదలి
బాలయయ్యునుగుణ ప్రబలతఁబ్రోడ
బోలి యౌవ్వనకళాస్ఫూర్తిఁ బెంపారి
యాకంజుబాణు మోహన పుష్పశాఖ
లాకయో హేమశలాకయో యనఁగఁ
బసిడి జక్కవ కవబటువు పాలిండ్ల
మిసమిసఁ బయ్యెద మీఁదఁగ్రేళ్ళుఱుకఁ
గొసరి సిగ్గులఁబెన గొని బిత్తరించు
నొసరరిచూపుతో నొయ్యారమొలుకఁ
బరమ లావణ్యాబ్ధిఁ బ్రభవించు సుడియుఁ          (4530)
దరఁగలు నానాభిఁ దరలుఁ జూపట్ట
భ్రాజిత మధ్య భూభాగ శృంగార
బీజాంకురాళి దీప్తినినారుమునుప
రుక్మ భూషణవతి రుయ్క్మ వర్ణాంగి
రుక్మి సహోదరి రుక్మిణీదేవి
యారూఢ యవ్వనయై సంచరించు
సారసాస్త్రుని మంత్రశక్తియో యనఁగఁ
బ్రతిలేని యారమాపతి పతికాఁగఁ
గుతుకంబుతో నాత్మఁ గోరినిచ్చలును
గురుభక్తితో మరుగురుఁ గూర్చి యాత్మ              (4540)
గురుతర వ్రతము గైకొని సేయుచుండె
ద్వారకాపురినుండి వచ్చినవారి
వారిజోదరునెన్ను వారినల్గడల
నారసివారితో హరిచందమెఱిఁగి
వారిజాననలైన వారిరప్పించి
యొకనేర్పుమైఁ బ్రసంగోచితంబుగను
సకల యాదవులనచ్చటి మహీధవుల
బలభద్ర కృష్ణుల బలభద్రరూప
ముల విని పుష్పకార్ముకు తండ్రిఁ దలఁచి
యతని సద్గుణకీర్తులనెడి చంద్రికల                  (4550)
శ్రుతి చకోరములచే జూరలాడుచును
బరులకునసమీక పంకజోదరుని
నిరుపమ లావణ్యనిధి మూర్తిఁ దలఁచి
యతిదూరముననుండి హరిఁ గూడియుండు
గతినుండె ధ్యానసంగతి నంతమఱియు
మఱియు నానాఁట నమ్మానినీమణికి
నెఱిజవ్వనంపుమున్నీరు పొంగారఁ
దలిదండ్రులికఁ గాంతతలఁ పొండుతలఁపఁ
దలకూడ వబ్జాక్షుఁ దగిలెనా తలఁపు
యతఁడె నేనోయంచునతనినే కోరి                       (4560)
యతనిఢకకు నోడి యతివయుండఁగను
బూరుష పరమనంబునకు మనంబె
తారకాణ నెడు చందమునఁ గృష్ణునకు
వైదర్భి నింతగా వరియించు తలఁపు
మోదంబు ననురాగమునఁ దేలువాఱఁ
గనుకలికన్ననంగనలకుఁ బ్రేమ
విను కలిచే నెచ్చు విధమునఁ జేసె
కమలాస్త్రజనక సంగత చిత్తయగుచుఁ
గమలాస్త్ర కమలాస్త్ర కంపితయగుచుఁ
గొనకొన్న కోర్కె సిగ్గునఁ గప్పిమేను            (4570)
ఘనతాపమేమిటఁ గప్పంగలేక
చిలుకలలోనిరాఁ జిలుక చందమునఁ
జెలులతోఁగూడిలోఁ జిగురించుకూర్మి
మానంబు పెనఁగ భీష్మకపుత్రి శౌరి
ధ్యానంబుతోడ నుద్యానంబు చేరి
యందునే కాంతంబు నందులోలోన
దందడి గొనువెండిఁ దలఁ నవ్వేళ
నన్ను మీఱుట యెట్లు నాదువింటికిని
గన్నులు గలవని గర్వించిమరుఁడు
తీపువింటను బూవు దేనెతోనలరు                  (4580)
తూపు సంధించి కందువచూపు నిలిపి
చెవిసోఁకఁ దిగిచి యేసినలోను వెలిగ
నవలీల బాల బాహామధ్యసీమ
వడిఁదాఁకి యీవలావల దూరిపాఱఁ
బడఁతుక పరవశ భావంబుచెందఁ
దలపోత సఖులు వైదర్భి తాపంబు
తలపోఁత సేయుచుఁ దమలోనఁ దాము
ధవళాయతాక్షి కిత్తఱి బల్కు కీర
రవము కైరవము భైరవములైతోఁచెఁ
గ్రొవ్వెలకావరె కోమలిమనము                   (4590)
నవ్వి నట్లనెయుండు నాలివెన్నెలలు
తుంటవిల్లెందుండి దొరకెనో దీని
గుంటఁ గూలఁ గమన కొమ్మనెంచఁగను
నడరెడు సతినేఁప నందుమై మఱియు
పొడివోసుకొన్న యాపూదెట్లు గలిగె
వాడిన మలలక్రేవల చల్లగాలి
నేఁడేల వచ్చె దీనిని బాముతినను
వడినోటఁగోయని వగమీఱివనరు
చెడుగుచిల్కలు వీని జట్టులఁ గట్ట
గట్టిగాఁ దనునోచి కన్నతల్లికిని          (4600)
పట్టియై మరుఁడేల పగదాయి యయ్యె
జాతియంతీయుఁ గీడు జాతియే జాతి
నీతి గల్గినదిపో నీ యింకనైన
నొంతని మరువింట నొనగూడకుండ
నంటువాయఁగఁదివుఁడమ్మ సేమంతి
మరునివేఁగూడి యుమ్మడిఁ గురువేరు
పెరిగెనేవ్రేళ్లతోఁ బెకలింతమనుచు
జలజాతనేత్రి భిష్మకపుత్రినపుడు
చలువగొజ్జఁగి సెజ్జ సవరించియునిచి
పొగులుచుఁగదిసి కర్పూరఖండముల             (4610)
నొగులంగఁ గొఱికి వీనులఁ బారనూంది
కన్నీరు పయ్యెద కడలనొత్తుచును
బన్నీటిచేత రెప్పలమీఁదఁ దుడిచి
సరసగంధంబుమైఁ జల్లఁగానలఁది
విరిదమ్మి సురటిచే విసరియొండొరుల
కప్పరె చెంగావి కమ్మపూఁదేనెఁ
గ్రుమ్మరేయడుగుల గోవ కస్తూరి
దిప్పరే బలిమి యీతెరవ పాటెల్ల
జెప్పతృ మరుఁడు రంజిలికావఁ డనుచు
భారంబులగునును పాలిండ్లకాక                   (4620)
హారంబుచే బరిహారంబు చేసి
చిలుక పల్కులు ముద్దుల చిక్కుమాతోడఁ
బలికవే యొకమాఱు బంగార కొంద
నగవువెన్నెలల విన్నాణించు మించు
మొగమెత్తి చూడవే మోహనవాణి
చేడియముద్దురాఁ జిలుకతో మాట
లాడవేమము గూడి యాడవే తల్లి
నెఱతావి దిక్కుల నెఱపు క్రొవ్విరులఁ
దుఱుమవే నీకొప్పు తుఱుమవేకోరు
కొమ్మ విపంచిఁ గైకొనవేయోముద్దు                 (4630)
గుమ్మడాఁపకు నీదు కోర్కెమాతోడ
ముకురంబు చేడవే ముకుర బింబాస్య
పికములఁ బిలువవే పికవాణి నీవు
జడియకు మింకనో సాంకవీగంథి
సుడియఁగ వెఱచునీ శుకముల యెదుట
నుడుగవే తహతహ నోరాహువేణి
యుడురాజు నీవన్న నెలయఁగ వెఱచుఁ
బెలుచైన మావినీ పెంపుడుగున్న
వలరాజు నీ పట్టి వామాయతాక్షి
యెలనాగ యింతేల యెదుటఁ జూడంగ                (4640)
కలువల గమిబంతి కట్టితిప్పుదుమె
యిట్టె యీమరుతూఁ లెల్లను విఱిచి
కట్టితెత్తుమె నీదుకడకు రాకుండ
గోరఁ బోవుటకల్ల గొడ్డలియేల
యూఱకేయని యెన్ని యుండితిమింతె
పగసాటుగావిని పని యంతనేము
తెగువఁ బుప్పొళ్లనూఁదినఁ బాఱవలెను
నెలఁత గిన్నెరకుఁ గిన్నెరకు నోడకుము
యిలమెల్లగిల్ల నీ కెదురుగాఁ గలదె
కెరలు నీ చిలుకలఁ గిలకల విరుల          (4650)
గిరుల వీక్షించు మీక్షింపకు మబల
కోకిలముల బెచ్చు గొణఙ్గిన కేకి
కాకులకొత్తమో కంజాయతాక్షి
యురులైనయట్టి యాయునఁటి మొత్తముల
శిరము నలఁచివైచెదము తన్వంగి
యని యిట్లు చతుర వాక్యప్రౌఢి నెఱపి
జననాధ సుదయెద చల్లఁగాఁ జేసి
యంతరంగముగ దదంతరంగంబు
నెంతయుఁ దెలిసిన యింతునిట్లనిరి
దానవారాతి నీ తలఁపులోవాఁడె               (4660)
కాని యన్యుఁడు గాఁడు కలకంఠకంఠి
నమ్మినీ సేయు దానమ్ము ఫలమ్ము
నమ్మాధవుని నీకు నాత్మేశుఁ జేయు
నని యిట్లు తనయాత్మ ననురాగవల్లి
ననలొత్తఁ జేయు క్రొన్నన బోండ్లతోడ
నంచల నడుమరా యంచయుఁ బోలె
నంచిత నైజగేహమునకే తెంచి
యలఘు భావములఁ బద్మారాగలీలఁ
జెలువొందు రుక్మిణీ శీతాంశువదన
విభుని గానాత్మ శ్రీవిభుని గోరుచును          (4670)
శుభగుణ యౌవ్వన స్ఫురితయైయుండె
మఱి భీష్మకుఁడు సతీమణికి రుక్మిణికి
నెఱ జవ్వనము మేనమెఱయ నీక్షించి
యీ చంద్రబింబాస్య నెవ్వరికిత్తు
వనజాస్త్ర కోటి లావణ్యుఁడైనట్టి
వనజోదరునకె యీ వామాక్షి దగును
అని యిట్లు తలపోసి యతఁ డొక్కనాఁడు
తనయులఁ బిలిచి యెంయయు నూహ సేయఁ
దనుమున్ను మగధయుక్తముగ భజింతి         (4680)
దనుజారి యైకచిత్తంబులో నిగుడఁ
నాకాక్షు తమ్ముని కరణి నారుక్మి
వనజాక్షుఁ డనినంతవడిఁ గోపగించి
యవివేక చిత్తుఁడై యాతండ్రికనియె
అపునౌనే యేమంటివయ్య యోయయ్య
యతఁ డెవ్వఁ డెందుందుండు నతనికి మనకు
క్షితి నెంత దూరంబు క్షితినాధవాఁడు
నెట్టన నీ కన్య నృపవంశజాత
పుట్టు గొల్లలలోనఁ బుట్టినవాఁడు
కులమెన్న వీవు డధికులనెన్న విట్టి                 (4690)
తలఁ పెట్టు తలఁ చేదు తగునె యీతలఁపు
నీమదిఁ గలిగెనా నిఖిలంబులోన
భూమీశ చైద్యుఁ డిప్పుడు గలవాఁడు
అతనితోడనె వియ్య మదుదుగాని
యితరుల కొసఁగనే నీను నీయాన
యనవుఁడు తనపట్టియను మాటఁ ఒట్టి
యనుమానపడి తెగనాడలేఁ డయ్యె
వనమాలిచే మున్ను వధియింపఁ బడిన
కనకాక్ష గాంగేయకసిపి లిద్దఱును
బరమ దుర్జనులు ద్వాపర మధ్యమునను              (4700)
ధర శిశుపాలుండు దంతవక్త్రుండు
ననఁ జేదివంశజులై రందులోనఁ
జనటు జుగద్ద్రోహి శిశుపాలుఁ బిలిచి
చెలియలి పెండ్లి నేఁ జేసెదననుచు
బలము మీఱఁగఁ దనబలగంబు గూర్చి
యొనరనాయిత పడుచున్న యాసన్న
వనితలచేనంత వైదర్భి తెలిసి
హరిమీఁద ననురక్తి యన్నపైఁ గినుక
యురుతర కోపంబు నూర్పులు నిగుడఁ
గుటిలాత్ము రుక్మి నాకును నన్నగాగఁ                  (4710)
గటకటనే రీతిఁ గావించెనజుఁడు
శౌరి నొల్లనివారు జగతిఁ గల్గినను
వారినేనొల్ల మావారైననేమి
యీమేని దీనతలెల్లను మాన్ప
నేమందుకలదింక నేమందుననుచు
వదలని తహతహ వంచింపలేక
తుదిలేని చింతఁగుందుచు నున్నఁ జెలులు
చెలువ యున్నట్టియా చెలువంబు దెలిసి
పలికిరి యేకాంత భవనమధ్యమున
బొందులువేఱుంతె పొలఁతుక మనకు                (4720)
నిందఱకును బ్రానమేకమేతలఁప
వింతవారమె మేము వెలఁది నీవింత
వింత సేయఁగఁ దగవేదమ్ము ననిన
హితమతిఁ దనకోర్కె యెఱిగించి మిగుల
హితుఁడైన కులపురోహిత సూతుఁ బిలిచి
యంతరంగంబున నతనికిట్లనిరి
వింతవాఁడవుకావు విను మొక్కమాట
పరమ నిశ్చయముగా భావించి యేను
హరికిఁ గట్టిఁతిమున్ను నాత్మకంకనము
రేఁపె లగ్నము సిఁరిరేఁడు రంజిలఁగ             (4730)
నీపని యెఱిగింపు మీప్రొద్దుపోయి
దిక్కెవ్వరును లేరు దేవరే కాని
దిక్కు రుక్మిణికని తెలియంగననుము
తలి దండ్రి నాయన్న దమ్ములు నాదు
తలఁ పెరుంగరు శౌరి తానేగుదెంచి
తనుగన్నవారలఁ దనునిమ్మటన్నఁ
దనకన్న వారలెంతటి వారుకినియఁ
గాదేని ననుఁ బల్మిగైకొని యచటి
చేదీశుఁ బట్టి నిర్జించి పొమ్మనుచు
వాని దార్చుటకు భవానినోమనుచు                    (4740)
వేయి లాగులనాధు విధమెల్లఁ జెప్పి
తోయజాక్షుని వేగఁ దోడితెమ్మనుచు
నే నిల్లు వెలువడి యే తెంతుననుచు
..........................
విన్నవింపుము యదువీరుతో నొరుల
కన్న నీమాట యేమన్నఁ జెప్పకుము
పన్నగశయనుఁ డాపన్న శరణ్యుఁ
డన్న నీమాట సత్యము సేయుమనుచు
వేయి బాగుల నాదువిధమెల్లఁ జెప్పి
తోయజాక్షుని వేగఁ దోడితెమ్మనుచు               (4750)
ముద్దుల తన కుచంబులనాను హరిని
దిద్దిన హోమముద్రిక యేకతమున
హరికి నిమ్మని సీత హనుమంతు నకల
సిరము మానికమంపు చెలువున నొసఁగఁ
దల్లినీ పనుపున దానవారాతి
నెల్లి యెల్లుండిలోనే తోడితెత్తు
నీ పని శీఘ్రంబె యీడేర్తు నేని
మా పురోహితుఁడని మఱినమ్ము మమ్మ
యింక నీ సౌందర్యమెన్ని చొక్కించి
పంకజోదరు నీదు బంటుగావింతు                  (4760)
ననుచు రుక్మిణిచేత నాధరాదేవుఁ
దనిపించు కొనికొని యాడుచుఁ గదలి
యురుతరా యుతమైన యుపవీతజాల
మురముపైఁ బెనగొని యుఱ్ఱూతఁలూఁగ
వెడజాఱఁ జుట్టుచెర్విన శిఖాశాఖ
మెడలపై నొకయింత మిటిమిటి పదఁగ
మిగులు నీర్కావితో మించుపింజయలు
జగజంపు దోవతి చరణంబు లొరయ
నొఱపుఁగా బెట్టిన యూర్ద్వ పుండ్రంబు
చిఱు చెమటలతోఁడ జిప్పిలి జాఱఁ          (4770)
పొడవుగా నిక్కి యుప్పొంగి నర్తించి
యడుగడుగునకు శ్రీహరి హరి యనుచు
సార కస్తూరికా సహిత నీహార
నీర కర్పూర వర్ణిత కాంతిజాల
హార కల్పిత గృహానేకాంశ విజిత
తారక వేష్టతో దార సముద్ర
హారక కమలా కరాంచిత హంస
కీర కదంబ సంకీర్ణ సౌధాగ్ర
చారక గగనాధ్వచారక వ్యూహ
దార కనమ్మహాద్వారకఁ గాంచి                 (4780)
యా పురాంతరమున కరుదెంచియచట
దీపించు నాదేవదేవు మందిరము
పాటించ కాంచి లోపల రత్నరుచిర
కూటంబు హరికొల్వు కూటంబు చేరి
ద్వారపాలకులచేఁ దనరాక తెఱఁగు
శౌరికిఁ దెలిపి తత్సమ్మతమ్మునను
హితులు మంత్రులు పురోహితులు బాంధవులు
యతులును దండనాయకులు మల్లులును
దివిజులు కిన్నరుల్దివిజేంద్రముఖులు
కవులు గాయకపాఠక వ్రాతములును              (4790)
గనుపట్టు పేరోలగంబు గన్గొనుచు
మునుదెచ్చు వైదర్భి ముద్రికఁ గొనుచు
సంతత వాసనాంచద్ధూప ధూపి
తాంతరాళంబు లత్యంతసంకులము
మాంజిష్ట పట్ట చామర హిమకంజ
మంజీర పుంజ నిర్మల వితానంబు
చారుత వలికాగ్ర సోత్ప్రాణ రత్న
కీర కపోత కోకిల శోభితంబు
ఘనపుష్ప మాలికా కలితంబులైన
యనుపమ మణిమంటపాంతర సీమ                (4800)
కమఠ నాగేంద్ర దిగ్గజరూప విలస
దమలమాణిక్య సింహాసనాసీమ
లోలనేత్రీక రాలోల విశాల
తాలవృంతానిల తరళితాలకుని
కంకణ ఝుణఝుణత్కార సంకీర్ణ
సంకుల పద్మ హస్తాహస్త వళిత
వర శుభ్ర చామరావళి జాతశైత్య
కరపోతవారిత ఘర్మ శీకరుని
గనక చేలాంగద గ్రైవేయ హార
వనమాలికా బాహువలయ శోభితుని            (4810)
నంపోవ వితత వజ్రాంక చూడావ
తంస నానావిధోత్తంస మండితుని
మలయు కుండలముల మాణిక్యరుచులు
ధళధళుక్కున గండ తలములు నిండ
వెలిదమ్మి రేకులవెడద కన్గొనల
నెలకొన్న చూపు వెన్నెల చల్లువాని
కొమ్మయొక్కతె కేరుగుళిగెకప్రంపు
కమ్మఁబాగాలుకై కరణిగానిచ్చి
వలనారు నపరంజి వన్నియడాలు
తెలనాకు మడిచి చేతికినందియొసఁగ          (4820)
జిలుగు నవ్వులతోడఁ జెనకంగనొక్క
సెలవినెమ్మెలు నిక్కఁ జేరినవాని
నెడయ నొక్కబిటారి యెలమిఁ గటారి
హడపంబు గీలించి యందందగొబ్బ
కలువ చూపులదండి గలయోర్తుగిండి
వలిపె చెంగావి పావడ పట్టి నిలువ
సోలికి వైరిరాజులఁ జెక్కియున్న
కాళాంజియొక పద్మగంధి గావింప
వలరాజుకైదువ వలఠేవఁ దొలఁకు
కలికిముద్దియవిరుఁ గడల సేవింపఁ             (4830)
జతుర సీమంతినీ సంగీత సరస
చతుర వాణులలోన సమకొన్నవాని
దారలలో మించు తారేశు పగిది
నారీమణులలోన నలువందువాని
మురవైరి హరి జగన్మోహనాకారు
సిరికూర్మి మగని నీక్షించి యుప్పొంగి
యల్లనల్లన వచ్చి యందంద నిలచి
యల్లలనామణి యంగుళీయకము
హరికుపాయనముగా నర్పించు భూమి
సురవర్యుఁ గని సర్వసురవర్యుఁ డప్పు          (4840)
డర్ఘ్యపాద్యాదుల నిర్చించి లసద
నర్ఘ్యపీఠంబుపై నాసీనుఁ జేసి
యాదేవుఁ డంత నిశాంతంబునకును
భూదేవుఁ దోకొని పోయి లాలించి
చుట్టును మున్నీరు చుట్టినయట్టి
యిట్టి పట్టనమునకే తెంచుటేమి
యానతిమ్మన్న ధరామరేంద్రుండు
దీన శరణ్యయో దివిజారి వైరి
హరి నీవెఱుంగని యదియుండుగలదె
ధరలోన మముమాయ ద్రవ్వింపనేల                (4850)
వినుము కుండినపురవిభుఁడు భీష్మకుఁడు
తన తనూజాత వైదర్భి దేవరకు
నిచ్చెదనన్న నయ్యెలనాగయన్న
కుచ్చితంబనఁ తండ్రిఁ గోపించి పలికి
శిశుపాలునకు నియ్యజెల్లుఁ గాదనిన
ఆచెలి మీచెల్వ మరయుచునిన్ను
నీచెల్వుగాఁ గోరి నీచాత్ము రుక్మి
పలుకులకాత్మలోఁ బలుమారునులికి
యల కీర పికముల కందందయులికి
యిట వచ్చి యీకార్య మెఱిగించి మిమ్ము              (4860)
నట వేగఁదోడి తెమ్మని నన్ను బనిచె
నేఁటి మాటలుగావు నిఖిలేశ నిన్ను
నాఁటఁ గోలెను బిన్న నాటనుండియును
జెలువ రూపగుణంబు శీలంబు సొంపు
వెలయ నేర్చిన పాటి విన్నవించెదను
యీ రాజబింబమ్ము నీఁడెన్నుటెట్లు
శ్రీరామరామ యచ్చెల్వమోమునకు
సరసిజ పత్రముల్సరిపోల్చు టెట్లు
హరి హరి జగతిలో నతివకన్నులకు
భూధరంబులనెన పురుణించుటెట్లు                  (4870)
మాధవ మాధవ మగువ గుబ్బలకు
పంకజనేత్ర యప్ప డఁతిలావణ్య
మింకొక్క తెఱఁగున నెఱిఁగింతు వినుము
మాటలా చిలుకల మఱపించుమోవి
తేటలా సోనగాఁ దేనియల్గురియు
వదన మాకమ్మని వాసనల్గ్రమ్ము
రదనంబు లాసు వజ్రములఁ గీలించు
వేనలి యావిఱ్ఱ వీఁగుచునుండు
లేనవ్వులావెన్న లేపి సాళించు
చూపులా పఱపులే చూపుఁ గంఠంబు                (4880)
ప్రాపులాశంబంబు భావంబుఁ దెగడు
పిరుదా రథాంగంబు బెగడించుచుండుఁ
జిఱుదొడలా సొంపుఁ జిల్కుచునుండు
నడుగులా తమ్ముల నణగింపుచుండు
పడఁతి రూపేమని పచరింతుఁ దండ్రి
నీవె శ్రీహరివి యానీలాహివేణి
భావింప నాదిమా పద్మ వధూటి
యని యాత్మనుండు యథార్థంబుగాఁగ
ననయంబు మాకు నీయాన గోవింద
కామధేనువు పాలు ఘనుఁడైన యట్టి                (4890)
సోమయాజికిఁ గాఁక శునకార్హమగునె
నిగమ గోచర రుక్మిణీదేవి నీకె
తగుఁ గాని యెంతైనఁ దగదు చైద్యునకు
నది కాక యొక యుపాయంబును గలదు
పదిలంబుగా విన్నపము సేయుమనియె
జనకుని యింటిలో జలజాక్షినెట్లు
కొనివత్తుననుచు సంకోచింప వలదు
అల పెండ్లి తొలినాఁడె యన్న పెంపునకు
వలగొనముత్తైదువులతోడఁ గూడి
ధరణీశ్వరులు గొల్వతన యంతిపురము               (4900)
పురము వెల్వడియేను బొత్తు కత్తియలుఁ
గడువేడ్కతో నోము గదలను గౌరి
గుడికేఁగి మఱలి గ్రక్కుననేగుదెంచు
సమయంబు నీకును సమయంబటంచు
సమకట్టిపనిచె నిశ్చయము నన్ననుపు
మింతియె కానినే నింతియెకాని
వింతవారెఱుఁగ రవ్విధమన్ననపుడు
అంబుజాక్షుఁడు దరహాస చంద్రికలు
బింబాధరంబు మై బెఱసి సొంపరయఁ
గరమున నావిప్రు కరము గీలించి                  (4910)
కరము సంతసమాత్మఁ గడలొత్తఁ బలికె
నా రుక్మిణీకన్య యాకారమహిమ
నారామచే విన్ననాఁత నుండియును
నాయింతి నాయెడ ననిశంబు నిలిచి
పాయదగానరేవగలు కంటికిని
నిదురచెందరు రుక్మి నిరసించి పోరి
యెదురించు రాజుల నెదిరించి తఱిమి
జలజాతనేత్రి భీష్మకపుత్రి ధాత్రి
వెలయంగఁ దెత్తునే విధినైన ననుచు
ధవలాక్షి యవతారకరణ మెఱిఁగి             (4920)
యువిదకు నాకునునొకరాశియనుచుఁ
బ్రతిభటజన విదారకుని దారకుని
గుతుకంబుతోఁ గనుఁగొని దానవారి
రథము వేగమె కొని రమ్మన్న విష్ణు
రథసమబలమైన రథము దెచ్చుటయు
మించుల నదలించు మించులమణుల
మించులొయ్యారముల్మించఁ గీలించి
లోకేశుఁ దని సర్వలోకంబులెన్నఁ
డాకాలగండ పెండారంబు పూని
మెరసి కల్పకము విద్రుమవల్లి పొదవు              (4930)
కరణిఁ చంద్రిక దట్టి గట్టిచూప
నటన మీఱఁగ గీరు నామంబుఁ దీర్చి
నవరత్నమయ కంకణముల లంకించి
నవరంగడాకాల సరిపెణుల్జుట్టి
నీల భూధరముపై నిర్ఝరుల్పొలుచు
పోలికమై హారములు నిండవైచి
రవికోటి కోటి కైరవమిత్రరుచుల
ఠవణించు మకరకుండలములు దాల్చి
గురురత్నకాంతి దిక్కును బల్మాఱు
పురణించునొక బాహుపురిఁ గీలుకొలిపి               (4940)
మును భీష్మసుత పంపుముద్దుటుంగరము
కని పట్టఁగాఁ జిటికెన వ్రేలఁ దాల్చి
శరదభ్ర శారదచంద్ర చంద్రికల
నిరసించు వలిపె పేరణియొప్పఁ దొడిఁగి
ఠీవిమై బిందిచుట్టిన యట్టిమరుని
మావుచాయల చక్క మావుకుళ్లాయి
ధరియించి యెదుట నిద్దంపుటద్దమునఁ
గరమొప్పఁ దన యలంకార మీక్షించి
మలయరింగులు వారమడిచి బంగారు
వలువ చిత్తరముగా వలెవాటు వైచి                (4950)
వేదవేదాంత సంవేద్య చిత్తములఁ
బాదుగల్గిన యట్టి పాదులల్మెట్టి
వలుద చక్కని పిండు వలపించునిండు
వలపుల విరిచెండు వలకేలఁ బూని
దండయుద్ధవునిగై దండగాఁబట్టి
దండిమై సకలయాదవులు సేవింపఁ
బుడమి వేలుపులు సొంపులు మీఱరెండు
గడల గోవిందాష్టకంబులు చదువ
హైమకాండోజ్వలాయుత పూర్ణ శీత
ధామ సమాతపత్ర ద్వంద్వమెసఁగ                (4960)
నొరపైన మిన్నేటి యూర్ములచాల
మఱపించు నుభయచామరములు వీవ
మాధవ శౌరి భూమానమెచ్చరిక
భూధవ యని రాజపుంగవుల్పొగడ
భోజేంద్ర మదహర్త భువనైకకర్త
రాజీవనేత్ర శ్రీరమణీకళత్ర
యదుకులాంబుధిరాజ యఖిలైకరాజ
సదమలాంబుజధామ సన్నుతధామ
హతబకాసుర వీర యసహాయ శూర
జితపూర్వదేవ రక్షితవసుదేవ                        (4970)
యవన రాజీవనకాననానల మగధ
కువలయాధిప సైన్యఁకుధర దంభోళి
యని వంది మాగధులను మోదమొంది
వినుతింప గని లింపవితతి సేవింపఁ
జిలుగదపారంబు చింగులింగీలు
బెళక కట్టుకవారు పెనుమ్రోతలడర
జతనము దేవ యెచ్చరిక పరాకు
జితనిశాచరవీర చిత్తేశ కృష్ణ
యనుచు నెచ్చరిక లంతంతఁ జేయుచును
ఘన వ్రేత్రహస్తులై కడలనేతేర                   (4980)
ధవళలోచను బిరుదములుగ్గడింప
ధవళ శంఖములు ముందర భోరుకలఁగ
మునుకొని యూడి గంబుల వారునడువఁ
గనక తప్పెట చిత్రగతులు వాయింపఁ
గాళెలు మించుపాగ్గాళెలు సన్న
గాళెలు రౌతులగ్గలముగా మొఱయఁ
బహట భేరీ తూర్య పణవాది వాద్య
చటుల ఘోషంబులు జగమెల్లనిండ
బహుదేవతా సార్వభౌమ చిహ్నములు
వహికెక్కి హరి విప్రవరులతోఁ గూడి                (4990)
హరిహయ హరిదశ్వ హరిహరి వేగ
హరమహాజవ వలాహక ముఖ్య తురగ
దర చక్ర శాఙ్గన్ నందజ గదా శస్త్ర
వరకింకిణీ పక్షివరకేతు రుచిర
చక్రారి చక్రస్త సమచక్రచక్ర
శక్రారి భీకరస్యదనం బెక్కి
దళముగా నిరుమేల దళము గన్పింప
బలిమిమై యాదవ ప్రముక్జులు గొల్వ
బారై యలో తమ్మబందను కృష్ణ
తారొయా హరిగె సాధనమాడబేకు                     (5000)

Sunday, May 1, 2016

అష్టమహిషీ కల్యాణము -13

మలయజ కర్పూర మహిత నీహార
జలజ పంకజ లిప్త విశాల దీపికల
లాలిత రత్నజాలకకుట్టిమాంత
రాలిని బారావతార వంబులును
మణుల దీపముల సాంబ్రాణి ధూపములఁ
బ్రణుతు ముక్తాఫల రంగవల్లికలఁ
జిత్యకుడ్యముల విచిత్ర సూత్రములఁ
జిత్రమై యొప్పు నచ్చెలువ యింటికిని
నేతేరఁ దనరాక నెదురగంగొనియు
నాతలోదరి హరియరుదెంచు టెఱిఁగి             (4110)
గద్దియడిగి చెల్మికత్తెలుఁదాసు
నిద్దంపుతావుల నెఱయు పన్నీట
హరి పదాబ్జములు నీరార్చి యర్చించి
సరసనుద్ధవుని బూజలు సేసియంత
గల కలహంసికా కలకల ధ్వనుల
కొలకొన గోళ్లును కొలకెలంబులును
జల్లుల ముత్తెంపు జల్లుల పుష్ప
జల్లరీతతులఁ గాంచన వితానముల
నలవడు చంద్రశాలాంతర స్థలికి
జలజాక్షుఁదోఁ కొని జలజాస్య యరిగి          (4120)
కలపంబుచిప్ప బాగాలు కుందనపు
టెలతట్టకుడి నీరునించు బిచ్చెలును
ఉదయ భాస్కరముపై నుండల సంకు
మదమును సురటికమ్మదనంపు విరులు
చుట్టును విలసిల్లు సొగసుకన్పట్టు
పట్ట నిర్మించిన పరపునింపార
జలువలుదేరు పచ్చడ మప్పళించి
తలకడ మృదువైన తలగడనునిచి
పుటపుటగా జాజి పూవులు దాల్చి
బటువులు గలమించు బటువులింపొందఁ            (4130)
దఱుణులు సవరింపఁ దనరి మంజిష్ఠ
తెరచాయగల దోమతెర సెజ్జమీఁద
హరినుంచి సకలభూషాన్వితయగుచు
మరునియాఱవతూఁపు మహిఁగల్గెననఁగఁ
గొసరు చూపులమును కూటంబుగాన
ముసిముసి నగవుకెమ్మోవిపై నెఱయ
నునుసిగ్గునెఱపు కన్నుల కల్కి కేలు
తనకేలఁ గీలించి తనకేల వెఱపు
అని శౌరి సెజ్జపై కాలేమఁ దిగిచి
కొని వీడియంబుగై కొని బుజ్జగించి                (4140)
చూపులఁ గొనగోరి సోఁకుల రతుల
నైపుణిఁగళలంటు నలనచెంతలను
బరిరంభణములఁ జుంబన విలాసముల
మరుకేళి నిట్లువేఁఱుఁ దేల్చి తేల్చి
వనిత గాంక్షించిన వరమిచ్చి మెచ్చి
ననవిల్తు జనకుండు నగరికేతెంచి
యన్నతోఁ గమలాక్షుఁ దక్రూరుఁడున్న
యన్నగరికినేగి యతఁడు గావించు
పూజగైకొని నెమ్మి పొలయంగ ధవళ
రాజీవ రాజీవ రాజవీక్షణము                     (4150)
లతనిపైనించి యక్రూరుని బాండు
సుతుల త్రిలోకవిస్రుతుల సేమంబు
నరసి రమ్మని పంచి యతనిచేవారి
పరిణామమెఱిఁగి యప్పంకజోదరుఁడు
తనరుచు సకలయాదవులు భూధవులుఁ
దనుగొల్వ మధురనెంతయువేడ్క నుండె
అంతఁ గంసుని కాంత లంతరంగమున
సంతత శోక మంనంతమై పొరలఁ
దముఁగన్న రాజసత్తము జరాసంధుఁ
గ్రమునఁ జేరి గద్గదకంఠులగుచుఁ           (4160)
దమజేటు పాటు నెంతయుఁ జెప్పఁ గ్రూర
తమదృష్టి నజ్జరాతనయుండు గినిసి
యక్షీణ బలకరి హరిరాజరాజ
దక్షోహిణులు పదినైదు నెన్విదియు
కూడి కొల్వఁగ వచ్చి కుటిలుఁడై మధుర
వేడింప విని క్రొవ్వి వేడింపకున్నఁ
గాదని బలుఁడు సంగత రమాబలుఁడు
నాదటఁ దలఁపఁజయ్యన మింతనుండి
శర శరాసన చక్ర శస్త్ర సీరాది
భరితమై వచ్చి చొప్పడు దేరుజోడు               (4170)
నెక్కి మాగధుబలంబెల్లఁ బెల్లవియఁ
జెక్కు చేసిన జరాసంధుఁ డావేది
లోనైనవాని బలుండు మర్దింపఁ
బూన దానవమర్ధిపో విడిపింప
భజనదక్కగజరపట్టి సైనికుల
వ్రజము బాయుచు గిరివ్రజమునకేఁగె
బలకృష్ణులరి బలబల జిష్ణులగుచుఁ
జలంగి యప్పురిఁ బ్రవేశించి యున్నంత
బాణాది పటుశాస్త్ర భయదంబులైన                (4180)
వెండియు మధురపై వెడలి కాళింది
దండనమ్మగధుఁ డుద్దందత విడియ
నిచ్చలుదనపోటు నెఱివాసిలోని
యచ్చాళియెఱిగిన యచ్చాళితోన
నాలోన వధియించి హరివాని సేన
కోలకారుండఁ గగ్గోలుగాఁబడిన
నారూఢ గతులన య్యాకృష్ణయనుచు
పెరులువారి గంభీర విక్రమములు
పటహ భేరీ తూర్య పణవశంఖాట
పటలంబు మొఱయ దిక్పటలంబు బెరయ          (4190)
ఖోవని నాల్గు దిక్కులు జుట్టి పెటులు
కొవులు జబురు జంగులు పిరంగులును
బుసకోవులునుగ సాబులుతు పాకులును
వసుఇధ లీలగనొక్కవడిఁ గాల్చి రిపుల
దలముల కులికి కత్తరములఁ ద్రెంచి
తలలుత్తరించి డెందమ్ముల వ్రచ్చి
కరములఁదెగటార్చి గళములఁ దునిమి
చరణముల్స్మయించి జానువుల్డఱిగి
హరులఁ జెండాడి రధాళి నుగ్గాడి
కరుల భంజించి యక్కళములఁ ద్రోచి          (4200)
డంబుల చెదర గుడారము ల్చించి
పంబులు దెగఁగోసి పడగలఁ గాల్చి
ధనువులు విరిచి శస్త్రంబుల నలచి
కనలి చూఱలు వట్టి కలగుండు పఱుప
నపుడు వకావకలై పాళెమెల్లఁ
గపురుమూయుచు హల్ల కల్లోలమైనఁ
గూటి సొక్కున మేలు కొనలేక మూఁక
గాటంపు నడల భూగతులైనవారు
బలువాచతమహితోఁ బౌరులమనుచుఁ
బొలు పేది జన్నిదంబుల చూపువారు            (4210)
కళవలించుచుఁ ద్రోవగానక యమున
జలములఁ బడిమింత జరిగెడువారు
చెలువలతో నిద్రచెందుచు బెగడి
తలమొల వీడ మర్దెసఁ బాఱువారు
పొగరేది రణభీతిఁ బొందెడువారు
నగుచుఁ జిందరవందరై లజ్జ దక్కి
నుగ్గు నూఁచంబులై నుఱుములై జడీచి
సగ్గులౌ ముగ్గులై కకపికలగుచు
నీ విధంబున మగధేంద్ర సైన్యంబు
లావెల్లఁ బొలసి చెల్లాచెదరైన            (4220)
బెగడొంది మగధుండు పెడకంత వెడలి
జడిదప్పి మిగుల నొచ్చి సగంబు జచ్చి
నమ్మిన సకల బాంధవుల రాజులను
సొమ్ములన్ని యునుగృష్ణునిపాలు చేసి
పోయె గిరివ్రజంబునకు గంసారి
నాయెడ మధురకు నరుదెంచెనంత
మగతనంబెన్నక మగధుండు మగడు
జగతీశ్వరులఁ దొంటి సరవిమై గూడి
పసుబుద్ధి వచ్చి శ్రీపతిచేత సప్త
దశవారములు నిట్లు దశఁబొంది యలిఁగి          (4230)
బలసి క్రమ్మర భూజాబలముతోనంత
బలముతో దనుజారిపై దండు వెడలి
సురమౌని చాతగౌ సురవైరిడాఁక
నరసి యుగ్రతఁ గాలయవనుఁదవ్వేళఁ
గలితులక్రాయ కాలోగ్రే తదండ
తులితాంగ జగదరాతులఁగి రాతులను
మూఁడు కోట్లను గూడి మూఁడు నేత్రముల
వాఁడునుబోలెఁ దీవ్రతవచ్చి మధుర
వలగొన్న నన్నతో వనజాక్షుఁడనియె
వెలి మీఱి మనమింక వీనితోఁ బోర               (4240)
నెల్లి జరాసంధుఁడేతెంచి నగర
మెల్లఁ గొల్లఁగఁ బటునెడము లేకుండ
నరులకభేద్య మంతంతనవ్హేద్య
శరధి మధ్యమునఁ గుశస్థలీనాఁగ
నున్నది దిక్కులేకున్న దీపురము
మున్నయీ పురజనంబుల నందునునిచి
వచ్చి యిచ్చటనున్న వైరుల నిచ్చ
వచ్చిన గతిఁ జెండి వైచదమనుచు
మధురవెల్వడి పశ్చిమంపు మున్నీరు
మధువైరి చేరి తన్మధ్య దేశమున           (4250)
ఘటదీప మునుబోలి కడలిలో ముణిఁగి
పటుశాంతి నలరు నప్పట్టణం బరసి
జలధి పండ్రెండు యోజనముల మేర
తొలగించి మిగుల సంతోషించి యపుడు
అలఘు విస్మయకర్ముఁడగు విశ్వకర్మ
దలఁపనేతెంచి పాదంబుల కెరఁగి
పని యేమి యననటఁ బట్టనంబొకటి
యొనరింపు మింపు సొంపొదవ నెందనుఁడుఁ
దననేర్పుమెఱసి సంతత చిత్ర మహిమ
పసుపడ వనధియై పరిఘయై తనర         (4260)
జలజాప్తు శతకోటి శతకోటిఁ దెగడు
ధళధళ రుచుల కుందనపు కోటలును
నాపూర్ణ వర్ణ రత్నాకరంబు లగుచు
గోపురంబుల డాయు గోపురంబులును
హైమ విద్రుమ దీప్తులడర ద్వారకల
సీమకు ముట్టళ్లు సేయు నట్టిళ్లు
లలితేంద్రనీల జాలముల జాలములు
గలకాంత యామినీ కాంత సౌధముల
నవిరళ వజ్రమయంబులై భవన
భువనేశ్వరములైన భువనేశ్వరములు         (4270)
సాంద్ర చందన పారిజాత నీహార
చంద్ర చంద్రోజ్వల చంద్రశాలలును
మరకత ంకణి కుట్టిమముల హేమముల
దొనసిన విప్రవేదవిదుల వేదులును
రజతశాలల మహారజతాంగణముల
నిజ విడూరోపల నిచయ పద్మములఁ
గలిత షట్పదపుంజ కలితంబులగుచుఁ
గమలాకరములైన కమలాకరముల
జారు భావముల వాసవ యక్షపతుల
యారామముల నవ్వు నారామతతుల               (4280)
హిమశైల నిభముల నిభముల వేగ
రమణతా మిళిత ఖర్వముల నర్వముల
వర్ణితాలంకార వాస సంకీర్ణ
పూర్ణార్క విధు పథంబుల రథంబులను
దేవాగ్ర భూతేశ దేవేంద్ర ముఖ్య
దేవసన్నుత దేవ దేవాలయముల
లోలుఁడై యాలి నాలుగనోళ్లఁ బొగడు
బేలవీఁడటె వేల్బు పెద్దలు యనుచు
బ్రహ్మఁ గైకొనక యపారంబులైన
బ్రహ్మవిద్యలు గల్గు బ్రాహ్మణోత్తములు               (4290)
వరుస వాసవునిమై వ్రణములై తలఁచు
స్ఫురిత ప్రతాపాంక భుజులు భూభుజులు
ధనదుని ధనమెల్లఁ దమవట్టిపైడి
కెనరాదటని హసియించు నూరుజులు
నింటఁదలేరు నొక్కిద్దు గల్గియును
బంటగానక నేలఁ బట్టి కీలించె
ఫాలాక్షు బ్రతుకును బ్రతుకేయటంచుఁ
జాలనవ్వెడి హరిచరణసంభవులు
చిదిమిపెట్టిన లావుచే వసింగంపుఁ
గొదమల గతినజ్జు కుప్పలఁ బోలి               (4300)
పటుభుజాస్ఫాలన భంజిత వైరి
భట పటాలోగ్రతార్భటులైన భటులు
సాన దీర్చినమారు శరముల పోల్కి
వీనులఁ గదిసిన వెడఁద కన్నులును
ముసి ముసి నగవు లిమ్ములధువాళింప
మిసమిస వెన్నెల మెఱఁగు చూపులును
పసిఁడి సంకులురాలు బాహుమూలములఁ
గిసలయంబుల పసగెల్చు హస్తముల
ధళధళఁ బొల్లు నిద్దములఁ యద్దముల
పొలుపు నటించు కపోల పాళికల                (4310)
కఱికెక్కిమెఱుఁగులు గ్రమ్మినల్గడల
మిఱుమిట్ల గొల్పు ధమిల్లభారముల
మీఱియుప్పొంగు క్రొమ్మిసిమి కన్నులును
జీఱుకుల్వారు గిజ్జిఁగిచన్ను గవలు
బాలాబ్జములైపై పైతేట నిగ్గు
డాలు వాటించు మిటారి నవ్వులును
క్రొవ్వు చన్గవల వేగువ నివ్వటిలుచు
జవ్వాడి నొయ్యారి చన్నుకోనులును
పొడవులై బటువులై పులినంబుమీఁది
వెడగులఁ బచరించు పెనుబిఱుందులును          (4320)
మెఱుఁగు పుట్టంబులమీఁద గ్రేళ్లుఱుకు
నొఱపైన మించుల నొదవు నూరువులును
పసిఁడికాళెల మాఱువాడి యోటకరుల
యొసపరిబాగులై యున్నలేఁ దొడలు
నచ్చఁ దామరల మేలంతయునూర్చి
పుచ్చుకొన్నట్టి యొప్పుల పదంబులును
జెలువొంద మారుఁడేర్చిన తూఁపులనఁగ
విలసిల్లు ధవళారవింద లోచనల
చనుగవల్విమల మంజరుల మార్పడిన
జినుగు పయ్యెదలె యాచింతలఁ దీర్పఁ             (4330)
దమ్ములు నేత్రముల్దారు మాఱైనఁ
గమ్ముకాటుకలెయాకలఁక లేర్పఱుప
నిల సంపఁగులు నాసలెఱుఁగ రాకున్నఁ
జలువ యూరుపులెయా సందేహముడుప
దంతముల్వింతలుఁ దడమెడ మెఱుంగు
వింతకావియుయద్ది వెఱగు జనింపఁ
దలిరులు హస్తముల్డబ్బిబ్బులైన
నలసొమ్ములా సంశయంబులఁ దీర్పఁ
బొన్నలు నాభులుఁ భోల్ప రాకున్న
సన్నంపుటారులా శంకలుమాన్ప               (4340)
నొప్పుచ నటనల నొఱపు చిత్తరవు
గుప్పుచు ముద్దుగులుకు నొయ్యారి
చివురు విల్తుని కేలిసెల గోలలనఁగ
భువనమోహినులైన పుష్పలావికలఁ
దావుల దశదిశల్దడ కట్టిమెట్ల
బావులు నావేల్పు బయ్యగేలించు
నావుల మిగుల మోహనములైనట్టి
ఠీవులఁబురము వాటిలఁగ నిర్మించి
తదనంతరమునఁ దత్తరమునఁ గమల
.............................                (4350)
తమ్ములో యని పట్టి దంబులు బ్రమయఁ
దమ్మి చెక్కడపు రత్నంపు బోదియల
నలిన నాళంబులు నమలు హంసికలు
మలయు క్రొంబటి కంపు మదిరచేతులును
గళుకుల పికమాలి కలవింతవగల
గలుగు వైడూర్యంపు కట్టు దూలముల
కాంతిచే వెన్నలఁ గబళించు దెసల
దంతుల జీవ దంతపుబోదియలును
నలఘు రత్నాకృతులై సూత్రగతులఁ
బలుకు పారవముల పసిఁడి చూరులును           (4360)
మేలైన ముత్యంపు మించు పట్టియలు
డాలైననును బవడంపు కుడ్యములఁ
జిత్రంబులగు హరిచేఁత లన్నియును
జిత్రింపనలరు విచిత్ర దేశములఁ
గలికి ముక్కుల కీరకలు చిక్కుదివియుఁ
జిలకుదిద్దిన చీర్ణంపు బనులఁ
దిలకించు రతి పల్లె తీరుల సిరులఁ
దళుకొత్తు పచ్చల ద్వారబంధములఁ
గమకపుటపరంజి గంధవట్టియల
సమకొన్న విపుల వజ్రపు కవాటములఁ            (4370)
గలితంపు గోమేధికములఁ గెంపులను
ధళధళన్మణి నిబద్ధ ప్రదేశముల
మును సుధారసవర్గముల మాఁగిపదను
మునుపు ముత్తెపు సున్నములఁ ద్రిలోకముల
నీడు జోడును లేని యింద్రనీలముల
నోడ బిల్లలనేత నొప్పు మాళిగల
నవరత్న తతుల విన్నాణంబులైన
నవరంగములను వింతల బవంతులను
పైయ్యేటజలమాడు పడఁతులు వచ్చి
బయ్యకలంచు దిద్భ్రమ ముట్టియరుగ               (4380)
నిలనీరు మేడలు నిక్కిమిన్నేటి
జలములఁ దెలఁగించు జలసూత్రములును
నగరంబు వైకుంఠ నగరంబు భాతి
మిగుల నొప్పఁగ నేర్పు మెఱసి నిర్మించి
యావేల్పు గ్రమ్మరి సప్తాంగంబు లిచ్చి
యవురవురమేలు లెస్సాయె నటంచు
వివరంబు ననుగారవించి వీడ్కొలిపి
వారక యిహ పరద్వారక యగుట
ద్వారక యను పేరు తగుదీనికనుచు             (4390)
నాపూర్ణమణి భర్మయగు సుధర్మయను
నాపారిజాతంబు హరి సమర్పింపఁ
జెలువులందు నల్లనై చెలువొందు పెక్కు
ధవళాంగముల జవోత్తమ తురంగముల
నింద్రుఁ డొప్పింప నాయడవచ్చి కిన్న
రేంద్రుఁ డెన్మిది నిధులెలమి నర్పింపఁ
బొలుచు కానుకలు వేల్పులు తమకలిమి
కొలఁదిమై నొసఁగఁ గైకొని రమావిభుఁడు
బాగునానెకచిప్ప బంతులొక్కటికి
లాగించు యాంత్రికులాఁగు దీపింపఁ              (4400)
దన యోగమాయనత్తఱి బుత్రమిత్ర
ధన వాహనాది సంతతులతోఁ గూడి
వలనొప్పఁ గాద్వారవతికి నమ్మధురఁ
గలవారినెల్ల నాకర్షించియుంచి
చయ్యన మధురకుఁ జని తత్పురంబు
ముయ్యంచులును జుట్టి ముట్టియున్నట్టి
యాకాలయవను గాలాకారవర్ణు
నేకాకిఁగా నెలయించి దాఁగొనుచు
మునుకొని నిద్రించు ముచికుందు గుహకుఁ
జనిత దీక్షణ వహ్నిజముఁ గూర్చి పేర్చి        (4410)
యారాజు మెచ్చి చయ్యనవరంబిచ్చి
శౌరి గొబ్బున వచ్చి జడియక మధురఁ
గట్టల్కనల్గడఁ గలయఁబోరుచును
జుట్టున తురక పౌఁజుల మట్టు పెట్టి
వెండియునచ్చోటి వెండియుఁ బసిఁడి
భండారములు గజవ్రతతు లశ్వములు
ఘన వస్తువులు ద్వారకాపురంబునకు
ననిచి పీతాంబరుం డసితాంబరుండు
దానుగామంతంబు దక్కిన గిరులు
గానఁ బోయెడువాని గతిఁ దీవ్రగతిని           (4420)
నరుగుచోఁ గాళింది యవల శోభిల్లు
పర వీరకుల భీము భార్గవరాముఁ
గని తదనుజ్ఞచేఁ గరవీరపురము
పని బూనియపుడ హంబ్రహ్మ యటంచుఁ
జాల గర్వించి నిచ్చలుఁ గయ్యమునకుఁ
గాలు ద్రవ్వెడియా సృగాలు ఖండించి
కరివీరపురము భీకర వీరవరుల
హరియించి సంపదల్హరియించెనంత
గరుడుండు గొని వచ్చు ఘనకిరీటంబు
ధరియించి జయలక్ష్మి దరియించి చేర్వ           (4430)
ననఘు ప్రావర్షణంబను ధరాధరము
గని వసించిన నదిగని మాగధుండు
చనుదెంచి కానకా శైలంబు కనల
ననలంబు దరికొల్ప హరి కృష్ణులపుడు
వెల్లి మీఱిన గృపావృష్టిఁ దదగ్నిఁ
జల్లార్చి మగధుండు జడియఁ బెల్లార్చి
కనలి జరాసంధు కడిమి బోకార్చి
..............................
సురలు డెందమ్మునఁ జొక్కన మౌని
వరులు మెచ్చఁగ ద్వారవతికేగుదెంచి              (4440)
హితమంత్రి బల పురోహిత సేవ్యులగుచు
నతుల వైభవయుక్తులై యుండిరంత
నని యోగిజనపాలుఁ డజనపాలుఁ
డనుమోదమంద నిట్లని యానతిచ్చె
అని సుధావాణికి నబ్జపాణికిని
వనజాస్త్రు మాతకు వనధిజాతకును
ననుగన్నతల్లి కనమ్రభల్లికిని
కనకగాత్రికిని బ్రకామదాత్రికిని
వాణీశనుతకు సువ్రతకక్షి విచల
దేణికి శ్రీవేంకటేశు రాణికిని                (4450)
సారసగేహకుఁ జారుబాహకును
సారలావణ్యకు సకల గణ్యకును
బరమకల్యాణికి భ్రమరవేణికిని
దరుణేందుఫాల కుదారశీలకును
రామాభిరామ కప్రతిమ ధామకును
హైమసంవ్యానకు హంసయానకును
నింద్రభావితకు గజేంద్రసేవితకుఁ
జంద్రికాహాసకుఁ జారునాసకును
నగసుతానతకు బన్నగ తల్పయుతకు
మృగమదాంగకు నలమేలుమంగకును             (4460)
నంకితంబుగ శ్రీహరిభక్తనికర
పంకజార్యమ తాళ్లపాకాన్నయార్య
తనయ తిమ్మార్యనందన రత్నశుంభ
దనుపమ శ్రీవేంకటాద్రీశ దత్త
మకర కుందల యుగ్మ మండితకర్ణ
సుకవిజీవంజీవ సోమరాజీవ
సదనావధూ లబ్ధ సరసకవిత్వ
విదితమానస తిరువేంగళనాధ
విరచితంబగు ప్రతిద్విపద సంశ్రవణ
తరళిత విబుధ మస్త ప్రణీతోరు            (4470)
మనసిజ జనకాష్ట మహిషీ వివాహ
మను కావ్యమునఁ దృతీయాశ్వాసమయ్యె

(తృతీయాశ్వాసము సమాప్తము)